“Nằm gai nếm mật” là câu thành ngữ cổ xưa, được nhân dân Á Đông sử dụng để chỉ ý chí chịu đựng mọi gian khổ nhằm mưu cầu việc lớn. Bên cạnh đó, nó cũng ngợi ca những người có lòng quyết tâm cao, biết rèn dũa bản thân và hoàn thiện hơn từng ngày.
Ý nghĩa của thành ngữ Nằm gai nếm mật
Ở thành ngữ dân gian này, “nằm gai” tức là nằm trên gai nhọn và “nếm mật” mang ý nghĩa nếm mật đắng. Như vậy, “Nằm gai nếm mật” ngụ ý sống trong hoàn cảnh khó khăn, tự đầy ải thân mình để tôi luyện ý chí, thực hiện những việc lớn lao.
Trong cuộc sống và văn thơ, “nằm gai nếm mật” còn có cách diễn đạt khác là “nếm mật nằm gai”. Ngoài ra, các lối nói bình dân như “Ăn sương nằm gió”, “Nằm sương gối đất”, “Gối đất nằm gai” hay “Dãi gió dầm mưa” cũng đều ám chỉ ý chí kiên cường, bền bỉ của con người.
Nguồn gốc của thành ngữ Nằm gai nếm mật
Câu thành ngữ này thực chất bắt nguồn từ một điển tích lâu đời được lưu giữ rộng rãi trong dân gian. Câu chuyện xảy ra vào thời Xuân Thu – Chiến Quốc, khi đó cuộc chiến tranh giữa nước Việt và Ngô đang diễn ra vô cùng khốc liệt.
Vào trận chiến cuối cùng ở Cối Kê, quân đại Việt bại trận khiến vua Câu Tiễn đứng ra xin hàng. Sau đó, ông cùng hoàng hậu cũng như tướng Phạm Lãi bị bắt giữ đến nước Ngô, sống trong cảnh tù đày và hàng ngày phải quét dọn chuồng ngựa.
Trong suốt ba năm bị giam ở nước địch, đức vua Câu Tiễn luôn tự trách và dằn vặt bản thân, khiến hoàng hậu cùng tướng lính chịu khổ theo mình. Bậc quân vương này còn phải nếm trải nhiều tủi nhục, chịu sự chèn ép từ phía người đứng đầu nhà Ngô là Phù Sai.
Sau khi được phóng thích về quê hương, nhà vua vẫn không thể nguôi ngoai nỗi đau thất bại và bị giam cầm trở thành nô lệ. Lòng ông canh cánh việc báo thù, lấy lại danh dự cho mình cũng như tổ quốc.
Từ đó, ông đã quyết định sống trong kham khổ để rèn dũa bản thân, nuôi chí lớn. Đến mùa làm ruộng, nhà vua cũng đích thân đi cày, hoàng hậu thì chăm chỉ dệt cửi, hòa mình vào công cuộc lao động chung.
Thậm chí, bậc quân vương Câu Tiễn làm việc bất kể ngày đêm, trời có lạnh đến mấy cũng không đắp chăn,, nóng thì vẫn nằm trên bếp lửa. Chỗ ngủ vua còn xuất hiện quả mật, thỉnh thoảng lại nhấm một giọt để tự nhắc lại mối thù năm xư.
“Tự hành, đó cũng là nuôi chí. Ta làm như vậy là để nhớ những cay đắng, tủi nhục từ trận Cối Kê thảm hại năm xưa.” – Vua Câu Tiễn trả lời khi được tướng Phạm Lãi hỏi về việc để quả mật trước giường của mình
Một thời gian sau, quân Việt ngày càng hưng thịnh và cuối cùng báo được thù cũ, thôn tính nước Ngô. Chính lòng quyết tâm, không ngại gian khó của đức vua Câu Tiễn cùng toàn thể nhân dân đã làm nên chiến thắng vang dội này.
Thành ngữ Nằm gai nếm mật và Kính dâng lên Bác
Hoài Vũ là một tên tuổi nổi bật trên diễn đàn thơ ca Việt Nam. Không sở hữu kho tàng thi phẩm đồ sộ, thế nhưng từng câu chữ ông thai nghén nên đều trĩu nặng xúc cảm, chạm đến tầng sâu tâm hồn người thưởng thức.
Tác giả đã cho ra đời nhiều áng thi ca viết về Người, trong đó có Kính dâng lên Bác. Tác phẩm không chỉ thể hiện nỗi niềm tiếc nuối của Hoài Vũ mà còn khắc họa cả bức chân dung tâm hồn đẹp đẽ vị lãnh tụ vĩ đại Hồ Chí Minh.
Trong đứa con tinh thần này, nhà thơ đã vận dụng thành ngữ “Nằm gai nếm mật” khi miêu tả ý chí kiên cường của Bác. Con người cao cả ấy dành cả tuổi trẻ để chịu đựng mọi gian khó, tìm ra con đường giải phóng đất nước cũng như dân tộc.
“Bởi ta hiểu những ngày nằm gai nếm mật
Vì màu này, tóc Bác đã điểm bạc
Cũng vì màu này ta đổ máu xương ra.” – Kính dâng lên Bác
Câu thành ngữ ấy đã hòa cùng với giọng điệu giàu cảm xúc, tạo nên một áng thi ca da diết, lay động trái tim mọi người con Việt Nam. Trước sự ra đi của vị lãnh tụ cao cả, cả dân tộc rơi vào nỗi u sầu vô tận, nước non cũng chìm trong tiếc nuối, xót xa.