Trong cuộc sống, có rất nhiều người vì danh vọng, sĩ diện mà những làm việc không phù hợp. Ông bà ta thường nói họ là kẻ mặc “áo gấm đi đêm“. Liệu câu nói này có đúng? Bài viết dưới đây phân tích nội dung, ý nghĩa câu thành ngữ chi tiết nhất.
Đi tìm điển tích thành ngữ “Áo gấm đi đêm”
Tác giả Tiêu Hà Minh đã nói về nguồn gốc thành ngữ “Áo gấm đi đêm” trong cuốn “Đi tìm điển tích thành ngữ” của mình như sau:
Có một người học trò dốt nhưng hay khoác lác. Một hôm chàng ta bảo vợ:
– Ta phen này đi thi nhất định đỗ. Nhà rồi sẽ thấy, ta sẽ có áo gấm mặc về làng, cả làng ra đón. Bọn quan lại nhãi nhép ở cái tổng này phải ra mà cúi lạy ta, thật là danh giá. Mà mình cũng được thơm lây.
Người vợ tần tảo lo toan cho chồng ăn học mong cho chồng đỗ đạt. Kỳ thi đến, chàng học trò học chẳng đâu ra đâu nên trượt đổ nước. Nghĩ tới ngày nào đã nói với vợ rằng sẽ được ban áo gấm, anh chàng xấu hổ lắm, không dám về làng. Nhưng mà biết đi đâu, chàng ta đành làm thân với một người học trò thi đỗ, đã được bổ nhiệm làm quan, mượn cái áo gấm. Anh chàng mừng lắm nhưng chẳng biết mặc áo lúc nào để về làng. Mặc ban ngày thì sợ có người biết mình thi trượt sẽ kêu quan. Anh ta bèn chờ đêm tối, mặc áo vào rồi lẻn về nhà. Cô vợ thấy chồng mặc áo gấm về nhà thì vinh dự lắm, nói với chàng rằng:
– Sáng mai tôi sẽ mời nội ngoại đến nhà. Ta sẽ ăn mừng thầy nó được áo gấm.
Anh chàng sợ lắm, sáng ra bèn cởi áo cất vào tay nải. Người trong làng được tin kéo đến đông lắm. Họ mừng cho anh ta và cũng muốn xem áo gấm như thế nào. Chờ mãi chả thấy gì, một người mới bảo:
– Áo gấm đâu mặc vào cho cả làng thơm lây.
Anh chàng lúng túng nói:
– Áo gấm của tôi vua ban chỉ được mặc đi đêm.
Sau người làng cũng biết chuyện. Từ bấy giờ trong làng có câu về anh ta như thế này:
“Vẻ vang gì áo gấm đi đêm
Khác gì cái mảnh chăn mền vắt vai.”
Trong câu chuyện này, hành động mặc áo gấm đi đêm của người học trò nghèo là chưa đúng. Nó chỉ nhằm ra oai với người chưa biết, khoác lác và không đúng hoàn cảnh của bản thân.
Giải thích thành ngữ “Áo gấm đi đêm” chi tiết
Có rất nhiều người dù sử dụng liên tục “áo gấm đi đêm” nhưng chưa hiểu rõ được hàm ý mà ông bà xưa muốn truyền đạt qua đó. Dưới đây là cách hiểu đầy đủ và chi tiết nhất về câu thành ngữ quen thuộc này.
Trước hết, ta hãy tìm hiểu về “áo gấm” là gì?
Gấm là loại vải được dệt bằng tơ, óng ả, bền đẹp, màu sắc đa dạng. Vải gấm rất quý hiếm, đắt đỏ và không mua bán đại trà. Trước đây, vải gấm thường chỉ được dùng làm trang phục cho giới quý tộc, quan lại, vua chúa.Nó còn được dùng làm áo cho vua ban tặng những ai thi đỗ và được bổ nhiệm làm quan trong triều. Mặc “áo gấm về làng” là mình vinh dự cho cả gia đình, dòng tộc, địa phương thời xưa.
Hình ảnh “áo gấm đi đêm” được sử dụng một cách độc đáo khi mang ý nghĩa đối lập nhau. Khi đi đêm, thiếu sáng thì làm sao người ta thấy được người áo gấm đẹp như nào? Trong khi đó, áo gấm là trang phục quý hiếm, là danh vọng, sự tự hào mà bất kể ai thời xưa cũng mong muốn có được? Sự bất thường này chính là ẩn ý mà ông bà xưa muốn dùng nó để truyền đạt thông điệp cho con cháu. Dùng một hình ảnh đẹp đẽ, quý báu trong một môi trường tối tăm, không nhìn rõ để tạo nên sự đối lập về nghĩa.
Với cách dùng biện pháp tu từ ẩn dục, thành ngữ chỉ sự những người khoe khoang lố bịch, không đúng với sự thật. Đây là hành động được cho là kệch cỡm, khoa trương những thứ không phải của bản thân để lấy được sự nịnh nọt, ngưỡng mộ của người khác.
Bên cạnh đó, người xưa dùng “áo gấm đi đêm” phê phán những hành động không phù hợp, không hợp lý, không đúng hoàn cảnh. Hay đây là câu chê trách những việc làm nhìn hoàng tráng, to đẹp nhưng lại thực hiện đầy mờ ám, khuất tất, giấu giếm. Những điều này thường bị nghi ngờ và không đúng với sự thật.
Đừng biến bản thân thành người mặc “áo gấm đi đêm”
Từ câu thành ngữ “áo gấm đi đêm” ta thấy được sự đáng chê trách trong vấn đề hành xử của một số người. Vì danh vọng mà một vài người sẵn sàng làm những việc sai trái, mờ ám. Họ thường chỉ nhìn vào sự nổi tiếng trước mắt mà bỏ qua hậu quả sau này khi bị phát hiện. Đó là suy nghĩ sai lệch, làm hạ thấp giá trị của bản thân.
Mỗi người đều có những mong cầu về danh tiếng, mong muốn được mọi người đón nhận tài năng của mình. Nhưng sự công nhận ấy chỉ có được khi bạn thực sự đạt được thành tích bằng chính công sức của mình. Ngược lại, nếu cố tình để thể hiện sự thành công một cách lố bịch, điều nhận được sẽ là khinh bỉ và chê bai.
Từ bỏ suy nghĩ “áo gấm đi đêm” sẽ giúp chúng ta sống đúng với khả năng, vị trí của bản thân. Những danh vọng hão huyền không biến chúng ta trở thành phiên bản hoàn hảo hơn. Chỉ khi sống đúng với bản lĩnh và thành công của mình, sự tôn trọng nhận được mới là đúng nghĩa.
Thành ngữ phê phán hành động sống không phù hợp
Sống mà cố thể hiện bản thân, có những hàng động không phù hợp được gọi là “háo danh”. Đây là việc chưa bao giờ được người đời tôn trọng và ủng hộ. Nói về điều này, ông bà xưa có những câu thành ngữ, tục nghĩa rất đáng suy ngẫm:
- Bè thì bè lim, sào thì sào sậy.
- Bầu dục chấm mắm cáy.
- Chuông treo cổ chó.
- Cưỡi ngựa đầu thềm.
- Bồ đài không đủ lấp miệng mo.
- Nói như ông Bành Tổ.
- Nước chảy xuôi, bèo kéo ngược.
- Ỏng bụng muốn trèo cây cao.
- Râu ông nọ cắm cằm bà kia.
- Ép mèo ăn gừng.
Kết luận
“Áo gấm đi đêm” là câu thành ngữ mang tính dạy bảo chất lượng trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam. Những hành động, việc làm khoa trương, thể hiện không đúng với hoàn cảnh đều làm cho chúng ta trở nên xấu đi trong mắt mọi người xung quanh. Vì thế, hãy sống đúng với những gì mình có, đừng cố tỏ ra hoàn hảo một cách không phù hợp.