Dân gian truyền tai câu “Đục nước béo cò” nghĩa là gì? Vì sao “đục nước” lại “béo cò” mà không phải con khác? Người xưa đang muốn truyền đạt thông tin gì qua câu nói này? Những người có tính cách như câu nói này có tốt hay không? Hãy cùng tìm hiểu ý nghĩa, bài học của câu thành ngữ qua bài phân tích dưới đây.
Giải thích thành ngữ “Đục nước béo cò”
“Đục nước béo cò” là câu thành ngữ với hình ảnh quen thuộc của làng quê Việt Nam – con cò. Xuất hiện gần gũi đời sống của người nông dân, con cò xuất hiện ở nhiều bài thơ, ca, tục ngữ, đồng dao. Ở câu thành ngữ này, điều gì được gửi gắm qua hình ảnh con cò? Và để hiểu được ý nghĩa của câu nói đó, chúng ta cần hiểu được nghĩa đen, nghĩa bóng mà người xưa muốn nói.
Hiểu như thế nào là “Đục nước béo cò”?
Trước hết, “đục nước béo cò” có thể thấy được chia thành hai vế câu “đục nước” và “béo cò”. Vì sao người xưa lại nói như vậy? Vì sao khi nước đục thì mới béo con cò?
“Đục nước” là hiện tượng nước ở các cánh đồng, vùng trũng bị cày bới, có tác động làm cho bị đục. Điều này thường xuất hiện vào các vụ mùa khi người nông dân tiến hành cày cấy, canh tác ngoài đồng. Ở các khu vực ao, hồ nước đục thường xuất hiện vào mùa mưa hay khi có sự tác động từ con người.
Các loài vật sống dưới nước: tôm, tép, cá nhỏ, cua khi nước bị đục, bị đào bới bắt buộc phải ngoi lên vùng nước trên mặt. Đây là lúc chúng xuất hiện rõ nhất và dễ nhận thấy nhất bằng mắt thường do không có chỗ ẩn nấp. Và nó là lý do để có vế sau của câu thành ngữ “béo cò”.
“Béo cò” là gì? Trước hết, ta cần hiểu, cò là loài động vật có cánh, sống ở các vùng quê nơi gần ruộng, ao hồ, bụi cây. Loài cò có nguồn thức ăn là các con vật: tôm, tép, cua, cá bắt ở những cánh đồng, ao quanh khu vực chúng sinh sống. Cò kiếm ăn vào ban đêm, lúc này chúng thường sà xuống cá vùng có nước để bắt mồi.
Nói “đục nước béo cò” vì khi hiện tượng nước đục, con mồi ngoi lên, không còn chỗ ẩn trú, việc kiếm mồi của loài còn trở nên dễ dàng hơn. Việc có “một bữa no” với chúng đã trở nên đơn giản hơn rất nhiều so với lúc nước trong. Ăn được nhiều thức ăn như vậy thì chắc chắn phải “béo cò”. Về mặt nghĩa đen, câu thành ngữ chỉ việc loài cò lợi dụng khi nước đục (bất lợi cho các loài vật dưới nước) để kiếm ăn, có thân béo mầm vào mùa vụ.
Ý nghĩa sâu xa qua thành ngữ
Nếu chỉ nói về cuộc sống của các loài động vật thì chắc hẳn không phải thành ngữ Việt Nam. “Đục nước béo cò” cũng như vậy. Ở trong câu thành ngữ này ẩn chứa nội dung sâu sắc hơn mà chúng ta có thể nhận thấy khi tìm hiểu biện pháp nghệ thuật được người xưa sử dụng.
Với các sử dụng biện pháp ẩn dụ độc đáo, “đục nước” có ý chỉ sự hỗn loạn, rối ren của một môi trường hoàn cảnh sống nào đó. Sự lộn xộn này có thể do nhiều yếu tố tác động nên. “Béo cò” ở đây mang ý chỉ những con người lợi dụng sự mất cảnh giác của người xung quanh để kiếm lợi cho bản thân mình. Việc chớp “cơ hội”, lợi dụng điểm yếu trong hoàn cảnh người khác để trục lợi cá nhân giống hệt cách kiếm ăn của loài cò khi nước đục.
Câu thành ngữ “đục nước béo cò” phê phán mạnh mẽ những kẻ chỉ rình mò, lợi ích điểm yếu của người khác để kiếm lợi cho mình. Đây là những con người có dã tâm, sống thờ ơ với người khác, chỉ mưu cầu đến lợi ích cá nhân của mình. Đó cũng là mổ hiện tượng thường thấy ở trong bất kỳ xã hội nào, cả xưa và nay.
Bài học về sự cảnh giác trong cuộc sống
Từ nội dung câu “đục nước béo cò” chúng ta có thể rút ra cho mình nhiều bài học thiết thực cho cuộc sống. Đó là:
Phê phán, bài trừ những con người luôn sống để “trục lợi”
Những hành vi lợi dụng sơ hở của người khác để kiếm về lợi ích cho mình đều không được tôn trọng. Thay vì giúp đỡ người ta vượt qua khó khăn thì lại mượn “thời” để kiếm lợi cho mình. Xã hội không thiếu những việc làm như thế, và chưa bao giờ những hành động đó được tôn vinh và đề cao.
Hành động “đục nước béo cò” này sẽ vừa làm mất đi hình ảnh của bản thân trong mắt người khác, vừa làm mất đi tinh thần tương thân tương ái, đoàn kết lâu nay của dân tộc. Nó trái với đạo lý “thương người như thể thương thân”, “lá lành đùm lá rách” mà cha ông ta đã dạy.
Cảnh giác trong mọi hoàn cảnh để không bị “đục nước béo cò”
Cuộc sống sẽ không tránh khỏi những khi khó khăn, bất trắc. Những lúc này, chúng ta thường bị xao nhãng, mất đi tập trung khiến cho kẻ xấu dễ dàng lợi dụng. Vì thế, câu thành ngữ là lời nhắc nhở bản thân mỗi người luôn phải giữ sự tỉnh táo, cảnh giác với những chiêu trò của người xấu, tránh bị thiệt hại không đáng.
Vậy làm sao để có thể hạn chế tình trạng này? Hãy chuẩn bị cho mình những kỹ năng sống cần thiết. Hãy chuẩn bị cho mình những kiến thức cơ bản để đối mặt với khó khăn, tránh bị mất tinh thần. Hơn nữa, chọn lọc các mối quan hệ xung quanh cũng là cách giảm được lo lắng cho trường hợp sợ “đục nước béo cò” từ người ngoài.
Thành ngữ – Tục ngữ lên án hành vi trục lợi
Các hành vi cố tình trục lợi như câu thành ngữ trên đây luôn bị bài trừ, phê phán. Cuộc sống ai cũng có những khi sa cơ lỡ bước, không thể vì sơ sảy của người ngoài mà mình vui vẻ, lợi dụng nó. Và để cho xã hội bớt đi những sự việc như vậy, cha ông ta để lại rất nhiều câu nói hay:
- Mượn gió bỏ măng.
- Giậu đổ bìm leo.
- Theo đóm ăn tàn.
- Tát nước theo mưa.
- Nước đục thả câu.
- Vắt chanh bỏ vỏ.
- Đắm đò nhân thể giặt mẹt.
- Đánh gáo khi nước lũ.
- Cốc mò cò xơi.
Kết luận
“Đục nước béo cò” là bài học mà bất kể ai cũng cần ghi nhớ. Câu từ ngắn gọn, hình ảnh quen thuộc, cách người xưa truyền lại lời dạy của mình cho con cháu rất đặc biệt. Nhờ có những kinh nghiệm từ cha ông, chúng ta sẽ biết cách để “đối nhân xử thế” hơn. Dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào, cũng nên đặt chữ tâm lên đầu, đừng vì một chút lợi nhỏ mà bỏ qua những điều tốt đẹp ngoài cuộc sống.