“Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” là câu thành ngữ quen thuộc với bất kể học sinh nào. Đây là lời dạy gần gũi, ý nghĩa về sự ảnh hưởng của môi trường xung quanh đến sự phát triển của mỗi người. Cùng bài viết dưới đây phân tích ý nghĩa của câu tục ngữ và rút ra bài học cho bản thân.
Giải nghĩa “Gần mực thì đen gần đèn thì rạng”
“Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” có ý nghĩa gì? Trước tiên, để hiểu được bài học phía sau câu tục ngữ thì chúng ta cần đi tìm hiểu về nội dung thuần túy và cách dùng từ của cha ông.
Giải thích nghĩa đen câu tục ngữ
Ngay từ khi nhìn vào câu “Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” ta đã nhận thấy hai vế câu trái ngược nhau. Đó là “gần mình thì đen” với vế hai “gần đèn thì rạng”. Tại đây người xưa cũng dùng hai từ trái nghĩa nổi bật “đen” và “rạng”. Điều này có tác dụng gì? Hãy cùng xem ngay.
Ở vế câu thứ nhất, “Gần mực thì đen”. Mực là một loại chất lỏng màu đen đùng dể viết. Xưa kia, việc dùng bút lông chấm mực, sau đó là bút máy thì việc sử dụng mực nước phổ biến hơn. Nếu không cẩn thận bị đổ thì sẽ bị dính mực lên người, ra bàn, sách vở rất bẩn. “Gần mực thì đen” có ý như vậy.
Ở vế câu thứ hai, “gần đèn thì rạng”. Đèn là đồ vậy dùng để thắp sáng. Trước đây, người xưa dùng đèn dầu, sau này mới có đèn điện để sử dụng. “Dùng đèn thì rạng” ý nói khi gần những chiếc đèn được thắp, sẽ có ánh sáng để làm việc tốt hơn.
Về mặt nghĩa đen, “Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” nói đến việc sử dụng hai dụng cụ quen thuộc trong cuộc sống. Nếu ở gần lọ mực thì phải cẩn thận không dễ bị bẩn, đen. Nếu ở gần cây đèn thì sẽ được chiếu sáng.
Phân tích đúng sai của “gần đèn thì sáng” hay “gần đền thì rạng”
Nếu từng tìm hiểu, chắc chắn sẽ thấy có rất nhiều ý kiến về “Gần đèn thì rạng” hay “Gần đèn thì sáng”?
Thực chất, “rạng” và “sáng” đều là hai tính từ có nghĩa tương đồng nhau. “Rang” ý chỉ luồng sáng, tía sáng tỏa ra từ một vật nào đó nhưng không quá lớn, chỉ đủ để làm việc gì ở không gian nhỏ. “Sáng” có tính chất mạnh hơn, tỏa ra cả một khu vực rộng lớn hơn.
Tại sao lại có sự thay đổi nội dung câu tục ngữ như vậy? Việt Nam là đất nước đa dạng các nền văn hóa dân tộc. Mỗi khu vực, vùng miền sẽ có những nét văn hóa khác nhau, từ địa phương khác nhau. Sẽ có trường hợp thay từ này bằng từ khác để “thuận miệng” với vùng đất đó.
Thêm vào đó, tục ngữ, thành ngữ xưa kia lan truyền bằng việc truyền miệng. Khi qua tai người này, đến vùng đất khác, việc thay thế một vài từ cho phù hợp với địa phương xảy ra khá phổ biến. Do đó, việc dùng “rạng” hay “sáng” ở đây không có gì quá lạ lẫm. Tuy nhiên, với cách dùng nào thì nội dung câu “Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” cũng không bị thay đổi quá nhiều.
Ý nghĩa câu “Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” là gì?
Từ giải nghĩa đen câu tục ngữ, ta nhận thấy người xưa muốn gửi gắm nhiều điều cho cuộc sống. Với biện pháp ẩn dụ, “gần mực” và “gần đèn” ở đây chỉ những mỗi trường sống khác nhau. “Gần mực” nói về một môi trường sống không tốt, nhiều điều xấu. “Gần đèn” là môi trường có điều kiện sống tốt, phù hợp. Đây là hai nơi sống khác hẳn nhau.
Sống ở môi trường xấu ta sẽ dễ dàng bị vấy bẩn, tiếp xúc và ảnh hưởng bởi những điều tiêu cực. Nó khiến cho con người phát triển theo chiều hướng độc hại, xấu xa. Còn sống ở môi trường tốt con người sẽ được nhận những điều tích cực, đẹp đẽ. Điều này giúp cho bản thân mỗi người phát triển tốt đẹp trở thành người lương thiện, tử tế.
“Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” khuyên răn chúng ta nên biết chọn lựa hoàn cảnh, môi trường xã hội, bạn bè xung quanh để sống, học tập và rèn luyện. Việc tu dưỡng đạo đức và lớn lên ở một không gian sống lành mạnh, tốt đẹp là điều kiện thuận lợi để bản thân phát triển và tiếp thu những điều hay lẽ phải. Ngược lại, nếu chỉ tiếp xúc với những điều chưa tốt, sớm hay muộn ta cũng dễ sa đọa theo họ. Thế mới thấy, tác động từ xung quanh ảnh hưởng rất lớn đến tương lai mỗi người.
Bài học về tầm quan trọng của môi trường sống với con người
Từ hai hình ảnh gần gũi với đời sống thường ngày, qua câu “Gần mực thì đen gần đèn thì rạng”, cha ông đã để lại cho chúng ra nhiều bài học ý nghĩa.
- Biết lựa chọn môi trường sống tích cực. Như đã nói, môi trường sống xung quanh ảnh hưởng rất nhiều đến sự hình thành nhân cách của con người. Việc lựa chọn và tạo nên một không gian tốt sẽ mang đến điều kiện lý tưởng cho sự phát triển và hoàn thiện tính cách, nhân phẩm. Từ đó, tạo nên một con người có ích cho gia đình, xã hội.
- Hãy biết “chọn bạn mà chơi”, tránh xa những thứ tiêu cực. Không ai có thể đảm bảo rằng việc tiếp cúc với người xấu lâu dài sẽ không bị ảnh hưởng. Có rất nhiều trường hợp, vì chơi với người xấu nên cũng trở nên sa đọa, hư hỏng. “Chọn bạn mà chơi” cũng là điều cần thiết bất kể ai cũng phải biết nếu không muốn đi sai đường.
- Luôn nhân rộng, phát triển những điều tốt đẹp. Ánh sáng từ câu “Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” cần được mở rộng khi có thể. Với cách này, những không gian sống văn minh, những người sống tích cực, có ích sẽ được biết đến nhiều hơn. Điều này giúp “thu đẹp” sự tiêu cực; mở ra những môi trường sống lý tưởng cho tất cả mọi người.
Không phải bất kỳ ai sống ở môi trường độc hại đều trở thành người xấu. Nhưng nếu gặp những người yếu đuối, bản lĩnh chưa đủ thì chính môi trường xung quanh là bước đệm để hình thành nên tính cách, con người. Do đó, lời dạy, bài học từ câu tục ngữ “Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” là vô cùng đúng đắn.
Những câu tục ngữ ca dao về môi trường sống
Để mang đến cho chúng ta những lời khuyên hữu ích nhất, cha ông xưa đã để lại kho tàng văn học dân gian vô cùng đa dạng. Nói về môi trường tốt đẹp, sự thích nghi với cuộc sống, tương tự “Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” có thể thấy những câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ khác như:
- Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài.
- Đi với bụt mặc áo cà sa/ Đi với ma mặc áo giấy.
- Chọn bạn mà chơi, chọn nơi mà ở.
- Giỏ nhà ai, quay nhà nấy.
- Gần lửa thì rát mặt/ Gần sông thì sạch mình.
- Gần nhà thầy, học được chữ hay.
- Chơi với kẻ ác, cái vạ vào thân.
- Con vua thì lại làm vua, con sãi ở chùa lại quét lá đa.
Ngoài các câu đồng nghĩa, gần nghĩa, còn có nhiều câu mang nghĩa trái ngược với “Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” như:
- Gần mực chưa chắc đã đen, gần đèn chưa chắc đã rạng.
- Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.
- Ngọc trong đá vẫn là ngọc.
- Vàng thật không sợ lửa.
Kết luận
“Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” đã được phân tích chi tiết qua bài viết trên đây. Những lời khuyên, bài học từ đây sẽ là “hành trang” để chúng ta chuẩn bị cho mình một tương lai tốt đẹp hơn. Thế mới thấy, cha ông xưa có những tích lũy kinh nghiệm sống quý báu, vượt thời gian như thế nào.