Nhật ký Đặng Thùy Trâm là tập nhật ký của nữ bác sĩ, liệt sĩ Đặng Thuỳ Trâm được viết tay từ năm 1968 đến 1970. Cuốn sách đã khiến bạn đọc bật khóc trước những dòng ghi chép chân thực của cô về nỗi đau do đế quốc Mỹ gây ra, ở đó luôn hiện hữu nhiều tấm gương sáng về lòng yêu nước và tinh thần dũng cảm.
Đôi nét về nữ bác sĩ liệt sĩ Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký để đời
Cô sinh năm 1942 và lớn lên trong một gia đình trí thức ở thủ đô, bố là bác sĩ ngoại khoa, còn mẹ là dược sĩ kiêm giảng viên trường Đại học Dược Hà Nội.
Đặng Thùy Trâm là cựu học sinh của trường Chu Văn An ở Hà Nội, cô mang trên mình tài năng ca hát nên đạt được nhiều huy chương trong các cuộc thi văn nghệ tại thủ đô, bên cạnh đó Đặng Thùy Trâm còn năng nổ tham gia các câu lạc bộ thơ văn của trường.
Với kết quả học tập tốt và bố mẹ là người có địa vị trong xã hội, cô có thể làm một công việc ổn định ở Hà Nội nhưng vì người yêu đã vào chiến trường miền Nam nên Đặng Thùy Trâm đã tạm biệt gia đình và xung phong công tác ở Đức Phổ, Quảng Ngãi.
Đặng Thùy Trâm tốt nghiệp trường Đại học Y khoa Hà Nội năm 1966 rồi tham gia Quân đội Nhân dân Việt Nam với tư cách là một bác sĩ quân y.
Cô trở thành Đảng viên ngày 27 tháng 9 năm 1968 và hai năm sau đó, nữ bác sĩ trẻ đã hy sinh trong một cuộc càn quét của địch ở tuổi đời hai mươi tám, hiện nay hài cốt của Đặng Thùy Trâm được mai táng ở Nghĩa trang liệt sĩ Hà Nội.
Cuốn nhật ký được viết trong ba năm cô làm bác sĩ ở Đức Phổ, nó cho thấy sức tàn phá khốc liệt của chiến tranh và tâm tư người lính xa nhà bằng những dòng ghi chép chân thực.
Ở những trang đầu cuốn nhật ký, nữ bác sĩ, liệt sĩ đã ghi vào trong đó là dòng viết nổi tiếng được trích từ tác phẩm Thép tôi đã thế đấy! của đại văn hào Nikolai Ostrovsky thể hiện lý tưởng sống cao đẹp của thanh niên bấy giờ.
“Cái quý nhất của con người ta là sự sống. Đời người chỉ sống có một lần. Phải sống sao cho khỏi xót xa ân hận vì những năm tháng đã sống hoài sống phí, cho khỏi hổ thẹn vì dĩ vãng ti tiện và đớn hèn của mình để khi nhắm mắt xuôi tay có thể nói rằng: Tất cả đời ta, tất cả sức ta, ta đã hiến dâng cho sự nghiệp cao đẹp nhất trên đời, sự nghiệp đấu tranh giải phóng loài người.”
Giống với Mãi mãi tuổi hai mươi của Nguyễn Văn Thạc, Nhật ký Đặng Thùy Trâm đã được xếp vào một trong mười sự kiện văn hóa tiêu biểu năm 2005 tại Việt Nam.
Tác phẩm được xuất bản lần đầu vào ngày Thương binh liệt sĩ năm 2005 và một năm sau đã bán hơn 400000 bản. Tính đến năm 2008, Nhật ký Đặng Thùy Trâm đã chạm đến con số kỷ lục với 450000 cuốn sách sau hai mươi sáu lần tái bản.
Năm 2007, tác phẩm được phát hành tại Mỹ và nhiều quốc gia khác với tên tiếng Anh là Last night, I dreamed of peace và tính đến hôm nay, Nhật ký Đặng Thùy Trâm đã được dịch ra hơn hai mươi thứ tiếng. Cuốn nhật ký hiện đang được lưu giữ tại Viện Lưu trữ về Việt Nam ở bang Texas, Hoa Kỳ.
Nhật ký Đặng Thùy Trâm là những trang văn đầy nước mắt
Trong suốt ba năm công tác ở Quảng Ngãi, Đặng Thùy Trâm đã đem toàn bộ tâm tư sâu kín của mình viết vào cuốn nhật ký, nó ghi lại những năm tháng chiến đấu gian khổ của dân tộc và sự hy sinh cao cả của một thế hệ anh hùng.
Mỗi dòng nhật ký đều chất chứa nhiều tâm tư của đứa con xa nhà, cô đã nhớ về Hà Nội cùng những kỷ niệm ấm áp bên gia đình và gửi lời hỏi thăm người thân vào từng trang viết.
Tuy mang trong mình sự lo lắng cùng với khát khao được trở về nhà nhưng nữ chiến sĩ phải gạt đi nỗi nhớ để tiếp tục cố gắng, cô tin rằng ngày mai đất nước hòa bình thì bản thân sẽ được sống những ngày tháng tươi đẹp như trước đây.
“19.5.70
Địch càn lên súng nổ rần rần con vẫn cười, bình tĩnh ra công sự. Địch tập kích vào căn cứ, vừa chạy địch có đêm phải ngủ rừng con cũng vẫn cười, nụ cười vẫn nở ngay cả khi tàu rọ và HU-1A quăng rocket xuống ngay trên đầu mình…
Vậy mà khi nghĩ đến gia đình, đến những người thân yêu trên cả hai miền, lòng con xao xuyến xót xa và cũng có những lúc những giọt nước mắt thấm mặn yêu thương chảy tràn trên đôi mắt của con.”
– Nhật ký Đặng Thùy Trâm
Có những lần Đặng Thùy Trâm vô cùng sợ hãi trước tiếng súng hay đạn nổ của địch và động lực giúp cô vượt qua điều đó là người thân cùng với đồng đội đang chiến đấu cùng mình.
Sau mỗi lần càn quét của địch thì số người bị thương tăng lên rất nhiều, nữ bác sĩ trẻ đã tận tâm chữa trị và đem tình yêu thương của mình dành cho bệnh nhân ghi vào cuốn nhật ký. Cô miêu tả chân thực những cơn đau của người chiến sĩ, từ đó độc giả có thể hình dung được hậu quả kinh khủng sau mỗi cuộc chiến đấu.
“5.6.69
Địch triển khai thêm, không thể ở đó được nữa, đêm nay đa số cán bộ và thương binh dẫn nhau chạy xuống Phổ Cường. Tối không trông rõ mặt người nhưng có lẽ ai cũng cảm thấy rất đầy đủ những nét đau buồn trên khuôn mặt từng cán bộ và thương binh. Mình lo đi liên hệ giải quyết công tác đến khuya mới về, thương binh đã đi ăn cơm xong, nằm ngổn ngang trên thềm nhà Đáng, một vài người đã ngủ, số còn lại khẽ rên vì vết thương đau nhức. Còn lại trên đó ba cas cố định chưa có người khiêng, một số cán bộ lãnh đạo còn trên đó, mình cần trở về. Trở về lúc này thật gay go, không hiểu địch nằm ở đâu. Nhưng biết làm sao, yêu cầu công tác đòi hỏi mình phải trở về, dù chết cũng phải đi…”– Nhật ký Đặng Thùy Trâm
Trong tình cảnh đất nước có chiến tranh, con người dần quen với cảnh đạn nổ và bom giật rồi những điều vô cùng khủng khiếp cũng trở nên bình thường đối với họ.
Con người phải trải qua nhiều đau khổ trong chiến tranh
Nhân dân miền Nam phải đối mặt với sự nguy hiểm trước những trận truy lùng của giặc Mỹ, bởi bọn chúng có thể đột kích trong đêm tối hoặc tờ mờ sáng nên ta phải luôn nâng cao cảnh giác. Họ có thể hy sinh bất cứ lúc nào bởi chúng không tha cho bất cứ ai, mạng sống con người lúc đó bị xem như cỏ rác.
“25.8.69
Những ngày căng thẳng tột bậc. Đêm đêm bọn Mỹ đi quanh làng chui nằm trong lúa để sáng sớm tinh mơ lại bò vào làng tập kích thật sớm. Sáng nay mới mờ mờ sáng chúng đã bao quanh xóm. Mình xuống công sự với tư thế đã sẵn sàng, nằm dưới công sự nghe chúng la hét, lùng sục phía trên, cái cảm giác ghê tởm căm thù có một sức nặng như một trọng lượng đè lên trái tim mình.Trong trận càn sáng nay, mẹ con chị Thu Hương bị thương. Chị Thu Hương, người y tá xã mà xưa rày mình cùng ở với chị, mới đêm hôm cùng ngồi với mình tâm sự cho đến tận khuya. Lần đầu tiên mình nghe người mẹ của một đứa con “tập tàng” tâm sự về nỗi đau buồn trước sự lỗi lầm của họ. Thằng bé con chị bụ bẫm và xinh xắn như một đứa trẻ Tây âu sáng nay bị hai mảnh cối xuyên vào ngực đúng vùng tim không hiểu có sống nổi không. Chiến tranh là vậy đó, nó không từ trẻ nhỏ, không từ một bà già và đáng ghê tởm vô cùng là bọn Mỹ khát máu.”
Đặng Thùy Trâm từng chứng kiến rất nhiều người chết dưới tay lính Mỹ, cô cảm thấy xót xa cho đồng đội và căm thù quân giặc.
Những người anh hùng luôn mang trong mình niềm tin và ước mơ về một tương lai tươi sáng đã hy sinh khi tuổi đời còn rất trẻ, chính nỗi đau mất mát ấy đã tiếp thêm động lực cho người ở lại quyết tâm chiến đấu vì lý tưởng cao đẹp, quyết tử cho tổ quốc quyết sinh.
“…Niên năm nay mười chín tuổi, em công tác ở đội an ninh thị trấn. Đó là một cậu bé rất xinh trai, khuôn mặt đầy đặn sống mũi cao và đôi mắt to dưới hàng mi rậm. Những lúc đau đớn Niên nhìn mình với đôi mắt long lanh nước mắt. Niên bị thương trong lúc đi công tác, vết thương làm chảy máu thứ phát ở động mạch chằng trước. Mình mới mở buộc động mạch được ba bốn bữa thì bom giội xuống bệnh xá, Niên bị cây gỗ trong hầm đè gãy chân đúng ngay chỗ vết mổ. Mười hai ngày qua mình lo lắng chân em sẽ chảy máu lại, nếu vậy sê khó bảo tồn nổi. Hôm nay sự nguy hiểm ấy qua rồi, nhưng nếu địch ập đến… Em sẽ chết ư Niên? Lòng mình đau như dao cắt, không biết nói thế nào và làm cách nào để bảo vệ những người thương binh bọn mình đã tận tình phục vụ với bao nhiêu gian khổ trong bao nhiêu ngày qua.”
Nhật ký Đặng Thùy Trâm viết về số phận của những người chiến sĩ trẻ yêu nước, họ phải trải qua nhiều khó khăn, nguy hiểm sau mỗi lần làm nhiệm vụ, thậm chí là hy sinh cả tính mạng của mình. Nữ bác sĩ đã kể lại tất cả nỗi đau, từ đó bày tỏ tình yêu thương sâu sắc đối với đồng đội của mình.
Trong những năm tháng bom rơi đạn nổ, tuy người làm cách mạng có thể hy sinh bất cứ lúc nào nhưng trong họ luôn mang một tâm thế sẵn sàng chiến đấu, cống hiến hết mình cho đất nước.
Khi ra trận, những thanh niên xung phong phải gạt đi nỗi nhớ niềm thương về quê hương gia đình, họ sẽ không bao giờ cô độc vì đã có hậu phương vững chắc tiếp thêm động lực để những con người ấy tiến lên giành lại độc lập tự do.
“14.7.69
Hôm nay là ngày sinh của ba, mình nhớ lại ngày đó giữa bom rơi đạn nổ, mới hôm qua một tràng pháo bất ngờ đã giết chết năm người và làm bị thương hai người. Mình cũng nằm trong làn đạn lửa của những trái pháo cực nặng ấy. Mọi người còn chưa qua cái ngạc nhiên lo sợ, vậy mà mình vẫn như xưa nay, nhớ thương lo lắng và suy tư đè nặng trong lòng. Ba má và các em yêu thương ở ngoài đó làm sao thấy hết được cuộc sống ở đây. Cuộc sống vô cùng anh dũng, vô cùng gian nan, chết chóc hi sinh còn dễ dàng hơn ăn một bữa cơm. Vậy mà người ta vẫn bền gan chiến đấu. Con cũng là một trong muôn nghìn người đó, con sống, chiến đấu và nghĩ rằng mình sẽ ngã xuống vì ngày mai của dân tộc. Ngày mai trong tiếng ca khải hoàn sẽ không có con đâu. Con tự hào vì đã dâng trọn đời mình cho Tổ quốc.Dĩ nhiên con cũng cay đắng vì không được sống tiếp cuộc sống hòa bình hạnh phúc mà mọi người trong đó có con đã đổ máu xương để giành lại. Nhưng có gì đâu, hàng triệu người như con đã ngã xuống mà chưa hề được hưởng trọn lấy một ngày hạnh phúc. Cho nên có ân hận gì đâu!”
– Nhật ký Đặng Thùy Trâm
Tác phẩm khắc hoạ rõ nét khung cảnh chiến tranh lúc bấy giờ, bạn đọc thấy được sự ác liệt của giặc Mỹ đồng thời ca ngợi tinh thần chiến đấu bền bỉ của nhân dân ta. Đặng Thùy Trâm luôn yêu thương cũng như ngưỡng mộ người miền Nam gan góc dạn dày, cô cảm thấy cuộc sống ấy thật anh dũng và vô cùng tự hào khi được chiến đấu cùng họ.
“Nhật ký này đâu phải chỉ là cuộc sống của riêng mình mà nó phải là những trang ghi lại những mảnh đời rực lửa chiến đấu và chồng chất đau thương của những con người gang thép trên mảnh đất miền Nam này.”
– Nhật ký Đặng Thùy Trâm
Dù cho mai này họ phải hy sinh và không được sống trong cuộc đời hoà bình đã dùng xương máu để giành lấy nhưng Đặng Thuỳ Trâm cũng như đồng đội của cô vẫn luôn sống mãi với đất nước, họ là biểu tượng của một thế hệ anh hùng.
Tác phẩm không chỉ lấy đi nhiều nước mắt của người thân các chiến sĩ đã hy sinh, thanh niên Việt Nam mà còn làm cho độc giả nhiều nước khác bật khóc bởi những nỗi đau của chiến tranh.
Cuốn sách là lời nhắc nhở thân thương rằng chúng ta nên biết trân trọng hòa bình mình đang có vì cha anh ngày trước đã trả giá bằng rất nhiều xương máu, thanh niên hôm nay hãy biết ơn và sống để cống hiến cho tổ quốc.
Đừng đốt trong khi bản thân nó đã có lửa
Cuốn nhật ký được tìm thấy vào tháng 6 năm 1970, khi ấy tác phẩm sắp sửa bị lính nguỵ đốt, thấy vậy nên thông dịch viên bên cạnh đã nói rằng:
“Đừng đốt. Bản thân nó đã có lửa rồi!”
Lấy cảm hứng từ cuộc đời của nữ bác sĩ trẻ, bộ phim Đừng đốt ra đời vào năm 2009 do Đặng Nhật Minh làm đạo diễn và viết kịch bản. Tác phẩm có sự góp mặt của nhiều diễn viên nổi tiếng, trong đó Minh Hương thủ vai chính.
Đừng đốt có rất nhiều vinh dự khi ra mắt tại Liên hoan Phim Fukuoka lần thứ 19 tại Nhật Bản và giành giải khán giả bình chọn, đồng thời được công chiếu ở Liên hoan Phim Quốc tế ASEM tại Hà Nội.
Bộ phim đã rất thành công khi giành giải Bông Sen Vàng tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 16 năm 2009 và chiến thắng sáu hạng mục của giải Cánh Diều Vàng năm 2010, đây cũng là bộ phim được chọn để tham dự giải Oscar bởi những ý nghĩa sâu sắc và thấm đẫm nhân văn.
Nhật ký Đặng Thùy Trâm luôn sống mãi với nhiều thế hệ bạn đọc bởi các giá trị bền bỉ của nó, cuốn sách là dòng hồi ức đau thương về chiến tranh do Mỹ gây ra cho Việt Nam, ở đó tác giả còn gửi gắm một thông điệp sâu sắc đến những ai đã và đang được sống trong hòa bình.
Đó là trân trọng nền độc lập hôm nay, ra sức cống hiến cho đất nước để xứng đáng với sự hi sinh của cha anh ngày trước.
Thúy Trân
