“Nằm gai nếm mật” – câu thành ngữ quen thuộc được nghe mỗi khi chúng ta có ý nghĩ bỏ cuộc. Nó giúp chúng ta có lại nghị lực để vượt qua những khó khăn đang gặp phải. Nhưng bạn có hiểu được hết ý nghĩa, bài học của câu nói này hay không? Hãy cùng đi phân tích qua bài viết dưới đây.
Điển tích của thành ngữ “Nằm gai nếm mật”
Thành ngữ “Nằm gai nếm mật” là câu nói Hán Việt xuất phát từ bốn chữ “Ngọa tân thường đảm” của Trung Quốc. Vậy câu chuyện điển tích nào dẫn đến câu thành ngữ này? Hãy cũng xem!
Vào thời Xuân Thu (năm 722-479 TCN) hai nước Ngô Việt xảy ra chiến tranh. Sau trận ở Cối Kê, nước Việt bị đánh bại. Vua Việt Câu Tiễn và vợ bị bắt sang Ngô làm con tin, đi theo có tướng quốc là Phạm Lãi. Cả ba người bị bắt giam trong ngục đá. Ở đây, vợ chồng cua Câu Tiễn và Phạm Lãi phải cắt cỏ, hốt phân ngựa, dọn chuồng ngựa, kiếm củi nấu cơm. Trong ba năm đó, vua việt phải sống vất vả, cực nhọc nhưng trong lòng vẫn bền chí đợi thời tới.
Một hôm vua Ngô bị đau ốm, Câu tiễn nghe theo lời Phạm Lãi nếm phân vua Ngô để tỉm a bệnh và cho vua ngô tin rằng họ trung thành. Nhờ chuyện này mà vợ chồng vua Việt và Phạm lãi được thả về nước. Lúc này, nhớ đến lúc thất bại nhục nhã và khi bị giam cầm, Câu Tiễn vô cùng căm phẫn, lòng canh cánh mưu tính cách báo thù. Lúc này, Phạm Lãi mới nói:
– Chúa công chớ lúc nào quên cái nhục ở ngục đá thì mớ có cơ báo thù được nước Ngô.
Câu Tiễn đáp:
– Xin vâng lời dạy bảo!
Bấy giờ, giao lại quốc chính cho Văn Chủng, giao quân chính cho Phạm Lãi. Vua Việt đãi sĩ, kính già, thương người nghèo nên rất được lòng dân. Đến mùa làm ruộng, Câu Tiễn còn đi cày. Vương phi của ông cũng chăm làm dệt cửi, cùng dân ăn chia sự lao khổ, ăn mặc tiết kiệm.
Vì muốn báo thù gấp, Câu Tiễn cố séc chăm chỉ làm việc ngày đêm. Khi nào thấy buồn ngủ sẽ lấy cỏ lục xoa vào mắt cho cay để tỉnh ngủ làm tiếp. Chân lạnh thì dầm nước lạnh. Mùa đông lạnh ôm giá. Mùa hè nóng nực thì nằm cạnh đống lửa; bỏ cả giường nệm, lấy gai, củi lót nằm. Câu Tiễn luôn treo quả mật ở cạnh chỗ mình ngồi, nằm. Thỉnh thoảng lại nếm mật để nhắc lại sự tủi nhục, khổ sở đã phải trải qua. Đêm nào ông cũng nằm khóc.
Theo bảy kế phá Ngô của Văn Chủng, khi thi hành được 3 thì nước Việt trở nên hưng thịnh, nước Ngô suy tàn. Cuối cùng nước Việt cũng báo được thù cho vua, thôn tính nước Ngô và vua Ngô phải tự tử. Về sau “Ngọa tân thường đảm” hay “Nằm gai nếm mật” thường được nhắc đến với ý nghĩa: tự đày ải thân mình để phục thù. Và đó cũng là nguồn gốc của câu thành ngữ này.
Giải thích nghĩa “Nằm gai nếm mật” sao cho đúng?
Các cuốn từ điển tiếng Việt của Viện ngôn ngữ học đã giải thích ý nghĩa của thành ngữ “Nằm gai nếm mật” như sau:
“Nằm gai” chỉ hành động nằm lên gai nhọn, sắc. “Nếm mật” chỉ hành động nếm chất dịch vàng trong túi mật của động vật. Mật có tính đắng, khó chịu, thường rất khó ăn. Đây là hai hành động gian khổ mà tự bản thân đặt ra để trải nghiệm những đắng cay của cuộc sống.
Với biện pháp tu từ ẩn dụ độc đáo, “nằm gai nếm mật” chỉ việc bản thân tự mình trải qua những đắng cay, vất vả, gian khó vì một mục tiêu cao đẹp phía trước. Đây là cách tự nhắc nhở bản thân về những gian truân đã vượt qua, nâng cao ý chí vượt khó, vượt khổ để đến được thành công. Vì lý tưởng và mục tiêu cao đẹp phía trước thì khó khăn, vất vả không có gì đáng ngại.
Thông điệp – Bài học từ câu thành ngữ
Với ý nghĩa rõ ràng, “nằm gai nếm mật” mang đến cho người độc nhiều thông điệp và bài học.
Kiên trì, nhẫn nại trong mọi khó khăn
Cuộc sống không phải lúc nào cũng dễ dàng. Để đi đến với thành công, đạt được mục tiêu của mình, không ít lần bạn phải trải qua khó khăn. Và để hiện thực hóa ước mơ, lòng kiên trì, nhẫn nại chờ đợi là vô cùng quan trọng.
Nhờ tính kiên trì, lòng nhẫn nại, bản thân sẽ vượt qua được gian khổ. Dù có bao nhiêu khó khăn, một khi đã quyết tâm những điều đó dường như trở thành “vô nghĩa”. Những thách thức, khổ cực sẽ càng làm cho con người quyết tâm hơn, kiên trì hơn để đến với thành công.
Biết nắm bắt mọi cơ hội dù nhỏ bé
Nếu chỉ có lòng kiên trì mà không biết nắm bắt cơ hội thì rất khó để thành công. Cơ hội không phải lúc nào cũng có. Làm sao để tận dụng và nắm bắt nó để “chuyển mình” vô cùng quan trọng. Chỉ có người biết nắm bắt cơ hội, dù lớn hay nhỏ mới có thể thành công.
Để tận dụng được các cơ hội dù nhỏ nhất, bản thân mỗi người cần biết nhìn nhận, đánh giá mọi việc xung quanh. Có rất nhiều cơ hội có thể “tận mắt nhìn thấy” nhưng cũng có những lần phải biết “chớp thời cơ”. Và để làm được điều đó, sự linh hoạt, nhạy bén, có chuẩn bị là điều không thể bỏ qua.
Tục ngữ, thành ngữ nói về ý chí, nghị lực
Lòng kiên trì ở câu thành ngữ “Nằm gai nếm mật” là tính cách vô cùng cần thiết cho mỗi người. Ngoài câu thành ngữ này, ông cha ta còn có nhiều câu tục ngữ, ca dao khác với nội dung tương tự:
- Chân cứng đá mềm.
- Có công mài sắt có ngày nên kim.
- Có chí thì nên.
- Thua keo này ta bày keo khác.
- Kiến tha lâu cũng đầy tổ.
- Mưu cao chẳng bằng chí dày.
- Có cứng mới đứng đầu gió.
- Chớ thấy nghẹn một miếng mà bỏ bữa ăn. Chớ vì ngã một lần mà chân không bước.
- Ngã ở đâu đứng lên ở đó.
- Dẫu rằng chí thiễn tài hèn/ Chịu khó nhẫn nại làm nên cơ đồ.
- Hữu chí cánh thành.
- Chớ thấy sóng cả mà giã tay chèo.
- Trăm bó đuốc cũng với được con ếch.
- Thua keo này ta bày keo khác.
- Bàn tay ta làm nên tất cả/ Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
Kết luận
“Nằm gai nếm mật” đã được giải thích đầy đủ ý nghĩa và thông điệp ở bài viết trên đây. Câu thành ngữ vừa là lời nhắc nhở, vừa là lời động viên cho những ai đang gặp khó khăn trong cuộc sống. Chỉ cần bạn kiên trì, có ý chí bền bỉ và quyết tâm, chắc chắn sẽ vượt qua mọi khó khăn. Và hãy nhớ rằng, thành công chỉ đến được với người có bản lĩnh và ý chí.