Kho tàng văn học dân gian Việt Nam vô cùng phong phú với nhiều câu ca dao và thành ngữ, tục ngữ. Một trong số đó phải kể đến là “Chắp cánh liền cành”, được sử dụng rộng rãi để nhấn mạnh sự thủy chung, gắn bó giữa vợ chồng.
Ý nghĩa của thành ngữ Chắp cánh liền cành
Câu thành ngữ quen thuộc này có cấu tạo bởi hai vế mang ý nghĩa tương đồng nhau là “chắp cánh” và “liền cành”. Chúng thể hiện hàm ý con chim bị lìa cành được chắp lại, cành cây vốn bị gãy nay lại liền.
Vế “chắp cánh” được bắt nguồn từ tập tính của loài chim kiêm kiêm ở phía Bắc Trung Quốc thời xa xưa. Không giống như các động vật khác, chúng chỉ có một mắt, cả hai con trống mái phải cùng nhau chắp cánh thì mới có thể bay.
Vế “liền cành” còn lại dựa trên một sự tích ly kỳ được truyền miệng trong dân gian. Tương truyền rằng Tức Thị là người con gái sở hữu nhan sắc xinh đẹp và tính tình hiền thục, có chồng tên Hàn Phùng vô cùng yêu thương nàng.
Vì say mê vẻ đẹp của Tức Thị, vua Tống quyết tâm bắt nàng rồi bỏ tù Hàn Phùng. Quá uất ức trước cảnh vợ mình bị giam cầm, người chồng ấy đã cắn lưỡi tự kết liễu cuộc đời.
Vua Tống ra sức dụ dỗ và đe dọa nàng, thế nhưng vẫn không thể khuất phục được Tức Thị. Để chứng minh tấm lòng chung thủy với chồng, người con gái tội nghiệp ấy đã lao từ lầu cao xuống tử tự.
Nguyện vọng cuối cùng của nàng trước lúc ra đi là được chôn chung với chồng. Thế nhưng điều này đã làm vua tức giận, bèn sai người khiến hai ngôi mộ tách xa nhau.
Chỉ sau một tuần, bỗng nhiên có hai cây văn tử mọc lên từ mộ của vợ chồng Tức Thị. Điều kỳ lạ là phần cành lớn rất nhanh, bò lan tới và quấn quýt nhau không rời mặc cho bị chặt ngã nhiều lần.
Về sau, hai cây văn tử này trở nên cao lớn và che rợp cả một khoảng trời. Nhiều người chứng kiến cảnh tượng ấy đã đặt tên cho chúng là cây tương tư tình nghĩa, cũng không ai còn dám chặt cành nữa.
Dù có bị người khác chia lìa tình cảm, đôi vợ chồng Tức Thị và Hàn Phùng vẫn một lòng thủy chung, son sắc với nhau. Họ đã chiến thắng những lời cám dỗ, không chịu khuất phục bởi bất kỳ thế lực nào.
Như vậy, thành ngữ “Chắp cánh lìa cành” ra đời để chỉ tình cảm khăng khít giữa vợ chồng. Cách nói dân gian này còn mang ý nghĩa khuyên răn người đời phải sống trọng tình nghĩa, yêu thương bạn đời.
Đạo lý vợ chồng thủy chung của người dân Việt Nam
Thành ngữ “Chắp cánh liền cành” còn có sự gắn bó sâu sắc với đạo lý thủy chung, nghĩa tình giữa đôi lứa của người dân Việt Nam. Quan niệm một vợ, một chồng trở thành nét đẹp văn hóa, được các thế hệ sau gìn giữ và phát huy.
Khi nói đến tình yêu, người phụ nữ Việt Nam luôn đặt sự chung thủy và son sắc lên hàng đầu. Điều này đã được các tác giả dân gian thể hiện qua nhiều bài ca dao tha thiết, trực tiếp thổ lộ tình cảm.
“Yêu anh cốt rũ xương mòn
Yêu anh đến thác vẫn còn yêu anh.” – Ca dao Việt Nam
Vào thời phong kiến, người phụ nữ phải chịu đựng không ít bất công và thiệt thòi. Dù sống trong hoàn cảnh thiếu thốn, họ vẫn một lòng gìn giữ tấm lòng thủy chung đối với chồng.
“Chồng ta áo rách ta thương
Chồng người áo gấm xông hương mặc người.” – Ca dao Việt Nam
Cho đến hiện tại, đạo lý thủy chung giữa vợ chồng vẫn nằm trong số nét đẹp văn hóa của nhân dân Việt Nam. Nó góp phần kiến tạo nên một xã hội bình đẳng, nơi ai cũng được sống hạnh phúc với người mình yêu thương.
Sự góp mặt của thành ngữ Chắp cánh liền cành trong thi phẩm Truyện Kiều
Truyện Kiều được ví như “tuyệt tác lưu danh muôn đời”, có vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân Việt Nam. Thi phẩm này do bậc đại thi hào Nguyễn Du sáng tác, xoay quanh cuộc đời nhân vật Thúy Kiều.
Dưới cách miêu tả của tác giả, Thúy Kiều vốn là con gái đầu nhà họ Vương. Nàng không chỉ sở hữu nhan sắc “khuynh nước khuynh thành” mà còn tinh thông cầm kỳ thi họa, thấu hiểu đạo lý nhân sinh.
Chính vẻ đẹp cùng tâm hồn của nàng đã khiến chàng thư sinh Kim Trọng rung động ngay từ lần gặp gỡ đầu tiên. Nhân vật ấy ngày đêm ngẩn ngơ tương tư và nhung nhớ bóng hình Thúy Kiều.
Vì quá say mê người con gái đoan trang ấy, chàng quyết định tìm đến cơ ngơi nhà họ Vương để thổ lộ nỗi lòng mình. Khi cả hai có dịp tâm sư cùng Kim Trọng trong vườn Thúy , nàng đã chọn cách hành xử vô cùng khéo léo và đúng mực.
“Trong khi chắp cánh liền cành
Mà lòng rẻ rúng đã dành một bên.” – Thúy Kiều khéo léo thể hiện suy nghĩ của mình với chàng Kim
Ở đây, Thúy Kiều đã ngụ ý khuyên chàng Kim cần phải chú ý giữ gìn chừng mực, không đi quá xa trong mối quan hệ giữa hai người. Lời nói ấy tuy nhẹ nhàng nhưng vẫn rất mực sâu sắc, thể hiện được phẩm chất tốt đẹp của mình.
Bằng tài năng cùng sự am hiểu văn hóa dân gian, Nguyễn Du đã lồng ghép vào lời đối đáp của Thúy Kiều cách nói “Chắp cánh liền cành”. Ông không thay đổi mà giữ nguyên cấu trúc thành ngữ, tuy vậy vẫn khiến cho câu thơ trở nên mềm mại và sinh động.