Văn học Nam bộ giai đoạn 1934-1975 đã để lại cho độc giả những ấn tượng rất đậm đà. Các nhà văn Nam bộ chính là kho tư liệu sống về con người, văn hóa, địa lý và lịch sử của vùng đất phương Nam trong đó có nhà văn Đoàn Giỏi với tác phẩm nổi tiếng Đất rừng phương Nam.
Đến với tiểu thuyết Đất rừng phương Nam là đến với một mảnh đất ân tình có những người dân nồng hậu đầy yêu thương. Đó là lý do vì sao đây là cuốn tiểu thuyết đắt giá nhất trong cả cuộc đời cầm bút của nhà văn Đoàn Giỏi.
Đôi nét về nhà văn Đoàn Giỏi và hành trình cả cuộc đời ông viết về sông nước miền Tây
Đoàn Giỏi sinh tháng 5 năm 1925 tại huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang. Các tác phẩm của ông thường viết về cuộc sống, thiên nhiên và con người ở Nam Bộ. Nổi tiếng nhất trong số đó phải kể đến tiểu thuyết Đất rừng phương Nam.
Cha của Đoàn Giỏi là một địa chủ, trí thức yêu nước, làm chủ hàng trăm héc ta ruộng vườn. Tuy nhiên, sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, gia đình ông đã hiến toàn bộ tài sản cho chính quyền Cách mạng.
Thuở nhỏ, Đoàn Giỏi học ở Trường Trung học Mỹ Tho. Sau lớn theo học Trường Cao đẳng Mỹ thuật Gia Định.
Cứ tưởng cuộc đời ông sẽ gắn liền với cây cọ vẽ nhưng đến năm 1943, Đoàn Giỏi viết thử một truyện ngắn đầu tay và ngay lập tức được nhà văn Hồ Biểu Chánh chọn đăng trên tờ Nam kỳ tuần báo, từ đó ông có ý sẽ dấn thân vào con đường chữ nghĩa.
Đoàn Giỏi đã có quãng thời gian dài từ lúc nhỏ cho đến tuổi thanh niên gắn bó với vùng đất Tiền Giang. Sau thời gian tập kết ra Bắc, đến những năm cuối đời ông mới có dịp về hướng dẫn trại sáng tác văn học cho nhiều anh chị em văn nghệ sĩ ở Tiền Giang.
Vùng đất Tiền Giang nói riêng và Nam bộ nói chung đã gắn bó máu thịt và trở thành nguồn cảm hứng sáng tác đặc biệt đối với ông. Tác phẩm Đất rừng phương Nam cũng ra đời từ tình yêu sâu nặng ấy của nhà văn.
Vào những ngày xuân đẹp trời năm 1982, Đoàn Giỏi phát hiện mình bị xơ gan nhưng đã không còn kịp để chữa trị. Năm ngày sau khi vào bệnh viện, căn bệnh hiểm nghèo đã kéo ông đi vào cõi vĩnh hằng, để lại tác phẩm dang dở Núi cả mây ngàn.
Câu chuyện về những đứa trẻ kiên cường gắn bó và bảo vệ mảnh đất quê hương trong Đất rừng phương Nam
Đất rừng phương Nam kể về cậu bé An trong quá trình chạy loạn khỏi giặc Pháp đã lạc mất cha mẹ và trôi dạt đến một mảnh đất cạnh sông, từ đây cậu trở thành người giúp việc cho quán của dì Tư Béo.
An là một cậu bé thông minh nhưng luôn phải giấu mình, để âm thầm theo dõi và giám sát hoạt động của những kẻ gián điệp làm tay sai cho Pháp.
Nhưng vào một ngày việc làm của An bị bại lộ nên cậu phải chạy trốn khỏi quán của dì Tư. Sau đó, An may mắn được vợ chồng ông Hai nhận làm con nuôi và làm bạn cùng cậu bé Cò cùng gia đình mới. Từ đây An lại có những chuyến phiêu lưu và những trải nghiệm đẹp trong cuộc đời.
Qua cuộc đời trôi dạt của An, thiên nhiên Nam Bộ hiện lên với những vẻ đẹp hùng vĩ và bí ẩn, An được đắm chìm trong những cuộc vui chơi bất tận và cậu luôn mở mắt để nhìn ngắm cảnh vật và khám phá thế giới, vùng đất Nam Bộ qua lăng kính của cậu bé An thật đáng yêu và có bao điều để khám phá.
Dù chỉ mới là một cậu bé tuổi đời còn rất nhỏ, nhưng dường như An cũng như bao đứa trẻ khác đã được nuôi lớn bằng tình yêu nước nồng nàn của dân tộc ta. Cậu bé An trong những ngày tháng lạc mất gia đình nhưng vẫn có thể góp phần vào công cuộc bảo vệ dân tộc.
Đất rừng phương Nam tựa như một bức tranh khắc họa người anh hùng vĩ đại của dân tộc Việt Nam
Trong số những tác phẩm ra đời cùng giai đoạn này, Đất rừng phương Nam của nhà văn Đoàn Giỏi được đánh giá là một ấn phẩm tuyệt tác.
Bằng những quan sát tinh tế, cụ thể, lời văn đặc sắc, miêu tả chi tiết, từ ngữ có sự mộc mạc, bình dị, tất cả đã tạo nên một Đất rừng phương Nam đầy màu sắc, hoang vu nhưng không kém phần đẹp đẽ, sinh động, lôi cuốn người đọc từng câu từng chữ, đưa ta tới vùng đất phương Nam thật xa nhưng cũng thật gần.
Tác giả đã cho ta thấy trên vùng đất mới ấy, người ta đã lặn lội khai phá, chịu đựng sự khắc nghiệt của thiên nhiên, đấu tranh với những loài ác thú ở dưới nước trên rừng vì bản năng sinh tồn.
Tệ hơn hết thảy, họ phải đối mặt với bọn xâm lược tàn bạo, bè lũ tay sai hung ác. Tất cả các bước hiểm nguy đó đều được cắt nghĩa từ bộ mặt thật của tình hình xã hội nước ta đương biến đổi lúc bấy giờ.
“Má nuôi tôi đưa tay lau một giọt nước mắt còn đọng trên má tôi. Lần đầu tiên, tôi nhìn thấy giọt lệ mình long lanh trong suốt, lăn rơi trong bàn tay nhăn nheo của một bà lão nghèo đã cúi đầu gánh chịu không biết bao nhiêu nỗi bất hạnh gần suốt cả đời người. Có phải giọt nước mắt nào cũng là biểu hiện của ủy mị và hèn yếu đâu.”
Tác phẩm là thước phim lấy đi nhiều nước mắt của độc giả bởi cuộc đời bấp bênh của những người dân Nam bộ, họ đã phải sống cả một cuộc đời lênh đênh trên sông nước và phải chịu nhiều mất mát trong những cuộc chiến tranh, vậy nhưng tình thương người và lòng yêu nước thì luôn vững bền.
Đất rừng phương Nam là khúc dân ca Nam Bộ vừa ngọt lành vừa tha thiết tình yêu với quê hương
Ra đời từ năm 1957, cuốn tiểu thuyết vẫn giữ vững được vị trí của mình trong lòng độc giả qua bao thế hệ như một tượng đài trong văn học thiếu nhi của Việt Nam. Cuốn sách chân thành, mộc mạc đúng như tâm hồn người dân Nam Bộ.
Đất và người mảnh đất phương Nam dường như đã thẩm thấu vào từng dòng huyết mạch của nhà văn Đoàn Giỏi, ông yêu mảnh đất này như một phần cuộc sống của mình. Bởi người dân Nam bộ quá đỗi hồn hậu và thân thương, họ có tình yêu bao la, rộng lớn vô cùng.
“Buổi sáng, đất rừng thật là yên tĩnh. Trời không gió, nhưng không khí vẫn mát lạnh. Cái lành lạnh của hơi nước sông ngòi, mương rạch, của đất ấm và dưỡng khí thảo mộc thở ra từ bình minh, ánh sáng trong vắt, hơi gợn một chút óng ánh trên những đầu hoa tràm rung rung, khiến ta nhìn cái gì cũng có cảm giác như là nó bao qua một lớp thủy tinh.”
Cảnh trí một miền sông nước yên bình bao giờ cũng khiến lòng người xao động, qua những câu văn của Đoàn Giỏi đất rừng phương Nam còn kỳ diệu và phong phú không thua một bức tranh thủy mặc.
Đã trải qua biết bao nhiêu năm tháng đạn bom giày xéo lên mảnh đất hiền lành này nhưng không khi nào sông nước phương Nam mất đi vẻ đẹp mỹ miều vốn có của nó.
Bên cạnh cảnh đẹp của vùng đất, cũng không khó để ta cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của người dân miền Nam, họ có thể nghèo về vật chất nhưng là những người giàu tình yêu thương nhất. Qua lời má Hai là mẹ nuôi của An, chúng ta không khỏi xúc động trước lòng nhân ái của những người dân nơi mảnh đất này:
“Con ở đây với tía? Tía má nghèo lắm, chẳng có gì đâu. Nhưng con cứ tin rằng cuộc sống của con không đến nỗi như cuộc đời đau khổ của tía má ngày xưa! – má nuôi tôi một hôm đã bùi ngùi cầm tay tôi nói như vậy.”
Đó là tình thương yêu giữa những người dân Nam Bộ hồn hậu dành cho nhau, đó là tình yêu không mờ phai dù bao nhiêu năm tháng dãi dầu, họ nghèo khó nhưng vẫn đùm bọc nhau.
Những dư âm còn đọng lại trong lòng người đọc đằng sau những trang viết ân tình của Đất rừng phương Nam
Đất rừng phương Nam không chỉ đơn thuần là một cuốn sách dành cho mọi lứa tuổi, đặc biệt là các cô bé, cậu bé để hiểu rằng việc học ở nhà trường là chưa đủ, đôi lúc chúng ta phải bước ra khỏi cánh cổng trường để đón lấy những điều đẹp đẽ của cuộc đời này
“Cuộc sống của con người phải đâu chỉ thu hẹp trên mảnh đất vùng quê! Đã đành quê hương là nơi gắn bó với cuộc đời mình nhất, nhưng khi người ta còn trẻ tráng, phải bay nhảy hoạt động, đi đây đi đó chứ. Lúc nào cũng chạnh nghĩ về quê hương, đó là báo hiệu của tuổi già”
Cuốn sách còn như một di sản về cảnh vật Nam Bộ, khi thời đại công nghiệp hóa và thay đổi môi trường khiến cho những cánh rừng teo nhỏ, những lũ tôm cá dần biến mất, đọc cuốn sách để nhớ về một vùng đất đã từng trù phú đến dường ấy, để nuôi dưỡng cả một bầu tuổi thơ trong trẻo mà biết bao con người đã lớn lên.
Đất rừng phương Nam mang đến những vẻ đẹp tưởng chừng như giản dị nhưng dưới ngòi bút đầy sáng tạo, sắc nét của nhà văn Đoàn Giỏi đã trở thành một tuyệt tác không thể nào chối cãi.
Cuốn tiểu thuyết sẽ mãi là một bức tranh về sự sống ở đất rừng phương nam đầy màu sắc, muôn hình vạn trạng, biến đổi kỳ ảo đến không ngờ. Khiến cho mỗi người đọc chúng ta như được truyền vào trong tim mình yêu cuộc sống, tình yêu đất nước và con người Việt Nam.
Nguyễn Quân
