Mở đầu thế kỉ XXI, khi dân tộc đang đối mặt với muôn vàn thử thách, với Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới, Nguyên Phó Thủ tướng Vũ Khoan đã đặt ra những vấn đề xung quanh nhân tố con người trong thiên niên kỉ tới.
Là tác phẩm nghị luận chính trị xã hội với lập luận sắc sảo nhưng bài viết cũng rất gần gũi, dễ hiểu, gắn với đời sống thực tế của nhân dân.
Nhà chính trị Vũ Khoan kiêm nhà ngoại giao lớn của dân tộc
Vũ Khoan sinh tháng Mười năm 1937, ông là nhà hoạt động chính trị kiêm nhà ngoại giao. Trong thời tuổi trẻ của mình, ông giữ vai trò liên lạc viên cho chính phủ Việt Minh khi Pháp nổ súng tái chiếm Đông Dương.
Cuối năm 1954, khi chưa học xong lớp 7, ông được cử sang Liên Xô học tiếng Nga, sau 9 tháng, nhà ngoại giao Vũ Khoan đã có những bước phát triển đầu tiên trong chặng đường hoạt động chính trị khi trở thành Đại sứ quán.
Trước đây, tác giả của Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới từng giữ các chức vụ như Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Thương mại.
Bản thân ông cũng là người có nhiều đóng góp trong việc thúc đẩy Hiệp định Thương mại Việt – Mỹ và quá trình gia nhập tổ chức Thương mại Quốc tế (WTO) của Việt Nam.
Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới là bài viết bất hủ
Bài viết Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới được đăng lần đầu trên tạp chí Tia sáng vào năm 2001, chỉ một năm sau thời điểm chuyển giao giữa hai thế kỷ và hai thiên niên kỷ.
Là tác phẩm được viết nhân dịp đầu năm, Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới đã bàn luận về tính cấp thiết phải đổi mới trong cách suy nghĩ, phát huy điểm mạnh và hạn chế điểm yếu của người Việt Nam, qua đó đáp ứng sự thay đổi trong thời đại mới.
Sự chuẩn bị là bước đầu của hành trang vào thế kỉ mới
Ngay từ phần mở đầu bài viết, tác giả Vũ Khoan đã đặt ra luận điểm đầu tiên. Ông cho rằng việc tiên quyết là phải chuẩn bị từ đầu, thậm chí đưa ra luận cứ “Từ cổ chí kim, bao giờ con người cũng là động lực phát triển của lịch sử”.
“Trong những hành trang ấy, có lẽ sự chuẩn bị bản thân con người là quan trọng nhất.”
Theo tác giả, lý do con người muốn phát triển là vì họ muốn cải thiện đời sống bản thân, ngày càng đổi mới để đáp ứng nhu cầu và lợi ích của riêng cá nhân.
Suy cho cùng, cái đích của sự phát triển là nhằm phục vụ con người, mang đến những giá trị về vật chất, tinh thần vì con người luôn mưu cầu hạnh phúc.
Cũng trong chính quá trình phát triển ấy, con người đồng thời đóng vai trò là người nắm giữ chìa khóa để mở ra cánh cổng của một nền văn minh hiện đại, toàn diện.
Không chỉ vậy, bằng cách đặt vị trí con người vào bối cảnh hiện nay, tác giả đã khẳng định vai trò của họ trong nền kinh tế tri thức.
“Trong thế kỉ tới mà ai ai cũng thừa nhận rằng nền kinh tế tri thức sẽ phát triển mạnh mẽ thì vai trò con người lại càng nổi trội.”
Trong nền kinh tế mà sự sản sinh, phổ cập và sử dụng tri thức giữ vai trò quyết định nhất đối với sự phát triển kinh tế, tạo ra của cải, nâng cao chất lượng cuộc sống, yếu tố con người lại chính là trung tâm của sự phát triển ấy.
“Sự phát triển như huyền thoại của khoa học và công nghệ, làm cho tỉ trọng trí tuệ trong một sản phẩm ngày càng lớn.”
Chính ông cũng khẳng định, trí tuệ của con người chiếm phần lớn tỉ trọng trong một sản phẩm. Qua thời gian, nhiều người đã chứng kiến những bước đột phá, khởi nguồn từ sự sáng tạo và thay đổi hoàn toàn cuộc sống xung quanh.
Từ những chiếc điện thoại thông minh đến người máy sở hữu trí tuệ nhân tạo, tất cả đều là minh chứng cho tầm quan trọng của tri thức trong thời đại mới.
Tác giả đã nêu lên quan điểm một cách chính xác, chặt chẽ và khách quan. Ở thế kỷ trước, Việt Nam đã đạt được những thành tựu rất vững chắc, vì vậy nơi thời đại mới thì yếu tố con người luôn đóng vai trò hàng đầu.
Nhiệm vụ của con người Việt Nam trên chặng đường phát triển đất nước
Trước bối cảnh thế giới đầy năng động nhưng cũng xen lẫn thách thức với các nước đang phát triển, tác giả Vũ Khoan đã đề ra nhiệm vụ, mục tiêu tiên quyết của Việt Nam trong thời đại mới.
“Trong một thế giới như vậy, nước ta lại phải cùng một lúc giải quyết ba nhiệm vụ: thoát khỏi tình trạng nghèo nàn lạc hậu của nền kinh tế nông nghiệp; đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá và đồng thời lại phải tiếp cận ngay với nền kinh tế tri thức.”
Quá trình chuyển đổi từ lao động thủ công sang lao động máy móc, cơ khí, kết hợp với ứng dụng các thành tựu khoa học vào sản xuất đóng vai trò mấu chốt thúc đẩy sự phát triển của đất nước.
Đồng thời, những khám phá mới của khoa học đã khiến nền kinh tế tri thức giữ vai trò quan trọng trong thế kí XXI. Chính vì vậy, để làm chủ được tương lai của dân tộc, việc xây dựng một nền kinh tế tri thức là vô cùng cấp thiết.
Để làm được một lúc ba nhiệm vụ trên, nhân tố con người với những điểm mạnh và điểm yếu khác nhau cần phải được phát huy và khắc phục đồng thời để hoàn thành sứ mệnh phát triển đất nước.
Điểm mạnh và điểm yếu của người Việt là yếu tố quyết định tương lai
Ngay từ đầu, tác giả đã lập luận và đưa ra hai mặt luôn tồn tại song song là điểm mạnh, điểm yếu của người Việt Nam khi đối chiếu trong yêu cầu xây dựng, phát triển đất nước.
Theo ông, con người Việt Nam “thông minh, nhạy bén với cái mới”, đây là bản chất trời phú được cả thế giới công nhận.
Trên thực tế, trong vòng ba mươi năm kể từ ngày lệnh cấm vận thương mại bị bãi bỏ, đất nước đã thích nghi, hòa nhập với nền văn minh tiên tiến của nhân loại.
Thiếu kiến thức cơ bản và kém khả năng thực hành
Ở thời điểm hiện tại, Việt Nam được tiếp cận với sự phát triển nhanh chóng của thời đại số hóa. Người Việt đã cùng các nước trên thế giới sáng tạo ra nhiều tiện ích để phục vụ đời sống hiện đại hơn.
Thế nhưng, tác giả cũng đề cập đến những điểm yếu song song với mặt tích cực, cách “đòn bẩy” trong lập luận của ông khiến người đọc hiểu được tính nghiêm trọng từ những mặt hạn chế ấy.
“Những lỗ hổng về kiến thức cơ bản do thiên hướng chạy theo những môn học “thời thượng”, nhất là khả năng thực hành và sáng tạo bị hạn chế do lối học chay, học vẹt nặng nề.”
Chính điểm yếu thiếu kiến thức cơ bản, kém khả năng thực hành đã khiến sự sáng tạo vốn có bị hạn chế. Lối học chạy theo “thời thượng” mà không xuất phát từ niềm đam mê khiến người học “rơi” vào tình trạng học chay, học vẹt.
Từ đó, việc tiếp thu kiến thức thụ động không giúp tư duy của người học được phát triển. Trái lại, sinh viên ra trường dễ bị thất nghiệp hoặc làm việc trái ngành vì không tìm thấy động lực để hoàn thành công việc.
Đức tính cần cù và sáng tạo của người Việt
Song song với điểm yếu, tác giả cũng nhắc đến sự cần cù, sáng tạo như một thế mạnh của người Việt Nam. Cuộc trường chinh dựng nước – giữ nước bốn ngàn năm đã cho thấy hai đức tính đặc sắc nhất mà con người Việt tôi luyện thành.
“Cái mạnh của con người Việt Nam ta là sự cần cù, sáng tạo. Điều đó thật hữu ích trong một nền kinh tế đòi hỏi tinh thần kỉ luật cao và thái độ nghiêm túc đối với công vụ và quy trình lao động.”
Dù vậy, tác giả cũng đề cập đến điểm yếu về nền kinh tế công nghiệp hóa, đó là người Việt thiếu tính tỉ mỉ mà thường hành động theo phương châm “nước đến chân mới nhảy” cùng “liệu cơm gắp mắm”.
Do người dân chịu nhiều ảnh hưởng từ hình thức sản xuất quy mô nhỏ nên đã phần nào hình thành thói quen làm tắt, không tôn trọng cường độ khẩn trương của công việc, vốn là đặc trưng của những quy trình công nghệ.
Tính đố kỵ mạnh mẽ trong các hoạt động kinh doanh
Người ta vẫn thường nhớ đến Việt Nam là một dân tộc đoàn kết, thể hiện trong những cuộc chiến chống giặc ngoại xâm.
“Nhân dân ta có truyền thống lâu đời đùm bọc, đoàn kết với nhau theo phương châm “nhiễu điều phủ lấy giá gương.”
Tinh thần đoàn kết ấy đã được lưu truyền qua bao thế hệ và trở thành một đức tính tiêu biểu của nhân dân ta. Thế nhưng, bản chất tốt đẹp đó gần như không tồn tại trong kinh doanh.
“Tính đố kị vốn có của lối sống theo thứ bậc không phải theo năng lực và lối nghĩ “trâu buộc ghét trâu ăn” đối với người hơn mình ở làng quê thời phong kiến.”
Tác giả Vũ Khoan đã dẫn ra ví dụ về sự rời rạc trong những hoạt động tập thể. Đơn cử khi thăm bảo tàng, người Nhật cùng nhau nghe thuyết minh về các di vật còn người Việt thường tản ra, đi xem những thứ mình thích riêng lẻ.
Nếu dân tộc Hoa ở nước ngoài thường cưu mang lẫn nhau để cùng phát triển thì người Việt lại thường đố kị trong chuyện làm ăn. Cả việc đố kị, không tôn trọng và công nhận thành quả của người khác cũng không hiếm có.
Flappy Bird, trò chơi nổi tiếng khắp thế giới được tạo ra từ trí tuệ Việt, lại bị ganh ghét khiến chủ nhân của ứng dụng là Nguyễn Hà Đông phải gỡ bỏ khỏi các kho ứng dụng.
Chính thái độ “kì thị đối với sự kinh doanh, nếp nghĩ sùng ngoại hoặc bài ngoại quá mức” khiến chặng đường phát triển kinh tế của dân tộc trở nên khó khăn hơn.
Khôn lỏi hay bất tín là những thói hư tật xấu của người Việt
Lợi ích trước mắt thường làm lu mờ tâm trí con người, khiến họ bất chấp mọi thủ đoạn để dành phần lợi về phía mình, mặc kệ những ảnh hưởng đến người khác, việc này còn được gọi là “khôn lỏi”.
“Thói quen ở không ít người thích tỏ ra “khôn vặt”, “bóc ngắn cắn dài”, không coi trọng chữ “tín” sẽ gây tác hại khôn lường trong quá trình kinh doanh và hội nhập.”
Thói “khôn lỏi” này được thể hiện rõ nhất trong chốn công sở, điển hình như việc luồn lách, nịnh bợ cấp trên để đón thời cơ, qua đó giành suất “đi tắt đón đầu” giúp thăng quan tiến chức.
Thế nhưng khi ra “biển lớn, sóng to”, điều này khó phát huy tác dụng mà còn khiến người Việt mất điểm trước bạn bè quốc tế. Bởi ở những môi trường lớn, họ thường có chú trọng vào lợi ích vĩ mô.
Thói quen “bóc ngắn cắn dài” in sâu trong tư tưởng cũng hạn chế sức lao động của người Việt. Lối sống hưởng thụ, làm ít xài nhiều khiến cách tiêu xài và sức lao động bỏ ra không tương xứng, dẫn đến sự thụt lùi trong chất lượng lao động.
Trong hợp tác kinh doanh, chữ “tín” vốn quý như vàng, luôn được đặt lên hàng đầu để duy trì một mối quan hệ làm ăn. Song sự tham lam tiền của khiến nhiều cá nhân không màng thủ đoạn để thu lợi bất chính, tạo thành ảnh hưởng rất xấu về lâu dài.
Tác phẩm Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới định hướng phẩm chất người Việt thế kỉ mới
Theo tác giả, không thể phủ nhận những điểm mạnh của nhân dân ta nhưng các nhược điểm còn tồn tại đang khiến việc hội nhập, phát triển của Việt Nam trên thương trường quốc tế bị hạn chế.
Vì vậy để chuẩn bị hành trang cho thế kỉ mới, người Việt cần học cách nhìn nhận đúng đắn về điểm mạnh, điểm yếu, từ đó rèn luyện cho mình những đức tính và thói quen tốt.
Nhiệm vụ định hướng văn hóa và phẩm chất của người Việt
Trong bài viết Chuẩn bị hành trang vào thế kỷ mới, điểm mạnh của con người Việt Nam là thông minh, nhạy bén với cái mới, cần cù sáng tạo, đoàn kết đùm bọc lẫn nhau trong các cuộc chiến đấu chống ngoại xâm.
Bên cạnh đó cũng có nhiều điểm yếu cần phải khắc phục như thiếu kiến thức cơ bản, kém khả năng thực hành, thiếu đức tính tỉ mỉ, không coi trọng nghiêm ngặt quy trình công nghệ, thiếu tính cộng đồng trong làm ăn.
Để đưa đất nước đi lên, chúng ta cần phát huy những điểm mạnh, khắc phục những điểm yếu, cố gắng hình thành những thói quen tốt ngay từ những việc nhỏ nhặt.
Qua đó, xây dựng một nền tảng kiến thức vững chắc và đức tính, phẩm chất văn minh sẽ là những bước chân đầu tiên giúp Việt Nam vươn lên trong thời đại hội nhập, dấn thân vào một thế kỷ XXI đầy thử thách.
Nhận thức của lớp trẻ là hạt mầm trong dựng xây đất nước
Chính lớp trẻ hôm nay sẽ là đại diện cho tương lai của đất nước mai sau. Gánh trên mình trọng trách to lớn ấy, người trẻ càng phải được giáo dục cẩn thận để xây dựng một nền tảng phẩm chất tốt đẹp.
“Non sông Việt Nam có trở nên vẻ vang hay không, dân tộc Việt Nam có sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các cháu.” – Hồ Chí Minh
Trong Chuẩn bị hành trang vào thế kỷ mới, tác giả đã chỉ ra rằng, sự bồi đắp, nuôi dưỡng thế hệ trẻ ngày hôm nay chính là bước đầu cho sự tiếp nối những giá trị vẻ vang mà cha ông đã đạt được.
Người trẻ hôm nay phải được tiếp xúc với thói quen tốt đẹp ngay bây giờ, từ những công việc nhỏ nhất để hình thành nên nếp sống lành mạnh nhằm trở thành chủ nhân đất nước trong tương lai.
Nếu hiểu được tầm quan trọng trong việc phát huy những điểm mạnh, đồng thời khắc phục điểm yếu của con người Việt, những mầm non đất nước sẽ hoàn thành nhiệm vụ phát triển đất nước ngày càng thịnh vượng.
Ngày nay, thế hệ mới luôn năng động, sáng tạo và quan trọng là được đào tạo sâu rộng về kiến thức chuyên môn, điều này khiến mọi lĩnh vực mà người trẻ tham gia đều đạt được thành tựu nhất định.
Nhận thức hoàn thiện và đầy đủ về mục tiêu, nhiệm vụ và sứ mệnh của lớp trẻ sẽ giúp Việt Nam trở thành một quốc gia phát triển và có tiếng nói mạnh mẽ trên toàn thế giới.
Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới cho thấy ngòi bút đầy sắc sảo
Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới đề cập trực diện đến những vấn đề cấp thiết nhưng có ý nghĩa lâu dài đối với đất nước. Tác giả Vũ Khoan đã dũng cảm chỉ ra cái yếu của con người Việt Nam khi bước vào thế kỉ mới.
Tác giả đứng trên tầm cao của thời đại mới, mang theo ý chí tự cường để trao đổi với thế hệ trẻ những cái mạnh, cái yếu của dân ta, động viên thanh thiếu niên Việt Nam vươn lên gánh vác sứ mệnh lịch sử.
Cách lập luận chặt chẽ, sắc sảo nhưng lại diễn đạt vô cùng giản dị bằng cách sử dụng những câu tục ngữ, ca dao của dân tộc khiến bài viết của ông trở nên dễ hiểu, dễ tiếp cận.
Thế nhưng, không vì vậy mà Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới trở nên thiếu sâu sắc, sự đối chiếu giữa hai mặt của vấn đề khiến người đọc cảm thấy thuyết phục khi tác giả trình bày một cách toàn diện.
Bàn về một vấn đề có phần nhạy cảm nhưng cách nói thẳng thắn, chỉ ra những khuyết điểm một cách trực diện khiến người đọc phải gật gù. Những yếu tố này khiến độc giả chịu thuyết phục trước luận điểm mà tác giả Vũ Khoan đã đưa ra.
Được viết vào một năm sau thời điểm chuyển giao của hai thiên niên kỉ nhưng đến nay, Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới vẫn là bài nghị luận chính trị – xã hội có giá trị bền vững, cho thấy nhiệm vụ mà dân tộc Việt Nam phải đối diện để trở thành đất nước phát triển.
Bí Ngô
