“Tiên học lễ hậu học văn” là câu tục ngữ quen thuộc và xuất hiện ở hầu hết các trường học từ nhiều năm nay. Câu tục ngữ này có ý nghĩa gì và nó có tác động như thế nào đến giáo dục cũng như đời sống con người? Bài viết này, cùng tìm hiểu chi tiết nguồn gốc, ý nghĩa cũng như ảnh hưởng của câu nói đến xã hội xưa và nay.
Nguồn gốc câu tục ngữ “Tiên học lễ hậu học văn”
Từ xưa đến nay, việc giáo dục con người ở trong hay ngoài nhà trường đều rất coi trọng “Tiên học lễ hậu học văn”. Câu tục ngữ này trở thành phương châm của của hầu hết các nước châu Á, trong đó có Việt Nam. Nghe đến rất nhiều nhưng không phải ai cũng biết đến nguồn gốc thực sự của câu nói “Tiên học lễ hậu học văn này”.
Có một số ý kiến cho rằng, “Tiên học lễ hậu học văn” đã xuất hiện từ cuối thế kỷ XIII vào thời nhà giáo Chu Văn An. Nhưng nhiều người cho rằng, thông tin này không chính xác vì chưa có bất kỳ ghi chép nào cho thấy điều này là đúng.
Một số thông tin cho thấy câu nói này xuất hiện dưới triều nhà Nguyễn (thế kỷ XIX) khi các trường học bắt đầu treo câu tục ngữ này và coi đó là phương châm giáo dục bất kỳ học sinh nào cũng cần thực hiện.
Dù xuất hiện ở thời điểm nào thì có thể thấy rằng, đây được coi là “kim chỉ nam” của nền giáo dục Việt Nam cho đến thời điểm hiện tại. Có thể thấy, hầu hết các trường học vẫn đang in câu tục ngữ này và thực hiện theo đó.
Giải thích câu “Tiên học lễ hậu học văn”
Để hiểu rõ nội dung câu tục ngữ, trước hết cần phân tích rõ ràng hay ý nghĩa “tiên học lễ” và “hậu học văn”. Vì sao lại “lễ” trước và “văn” sau?
“Tiên học lễ” là gì?
Chữ “lễ” trong “Tiên học lễ hậu học văn” xuất hiện cả ở Trung Quốc và Việt Nam từ rất lâu. Và có thể hiểu “lễ” với nhiều tầng ý nghĩa rộng, ở nhiều nghĩa khác nhau chứ không chỉ là lễ nghĩa.
Ở Trung Quốc, từ thời Tam Ngũ Hoàng Đế đã xuất hiện “ngũ lễ”. Đến thời Xuân Thu, Khổng tử đưa ra lời dạy “Bất chi lễ, vô dĩ lập dã” nghĩa là “Không biết lễ thì không sao đứng được”. Như vậy, theo Khổng Tử “lễ” là văn hóa, là đạo đức của mỗi con người. Và việc giáo dục lễ nghĩa cũng trở thành phương pháp giáo dục hàng đầu của Trung Quốc từ thời nho giáo đi cùng chữ “nhân”.
Ở Việt Nam, từ Nho giáo cũng áp dụng chữ “lễ” với ý nghĩa chỉ dạy phép tắc, đạo đức là hàng đầu, sau đó mới học cái khác. Sau đó, Bác Hồ đã có rất nhiều lần đưa ra sự quan trọng của đạo đức, lễ nghĩa là điều vô cùng quan trọng của mỗi con người.
Như vậy, chữ “Tiên học lễ” có thể hiểu là: Đầu tiên là học lễ nghĩa, đạo đức, trái phải, đúng sai. Tu nhân dưỡng tính là phải đi đầu trong việc hình thành tính cách và dạy dỗ con người. Có “lễ” thì mới có thể làm được những việc có ích sau này.
“Hậu học văn” là gì?
“Hậu học văn” tại sao lại đứng sau “Tiên học lễ”? Từ “hậu” có nghĩa là sau. Từ “văn” nằm trong văn hóa, kiến thức, tri thức mà con người có thể học được từ gia đình, nhà trường, xã hội. Kiến thức có cả đời để học, càng học thì con người càng mở rộng được tầm nhìn của mình ra bên ngoài cuộc sống. Vậy sao việc học kiến thức, văn hóa lại đứng sau?
Bác Hồ từng nói “Có tài mà không có đức chỉ là người vô dụng”. Việc học sâu hiểu rộng mà không biết cách cư xử, giao tiếp, lễ nghi cho đúng với chuẩn mực đạo đức thì mọi kiến thức đều trở nên vô nghĩa. Do đó, việc “hậu học văn” đứng sau “tiên học lễ” là điều dễ hiểu khi con người từ xưa đến nay luôn coi trọng đạo đức, lễ nghĩa rồi mới đến kiến thức, học vấn.
Ý nghĩa sâu xa của “Tiên học lễ, hậu học văn” là gì?
Nhìn chung, “Tiên học lễ hậu học văn” có ý nghĩa nhắc nhở con người học lễ nghĩa, ứng xử, phép tắc rồi mới đi học kiến thức, học thuật. Đạo đức chính là “nền tảng” để mỗi người học tập những cái đúng, cái tốt và biết cách sử dụng những kỹ năng, học vấn của mình sao cho đúng. Người có tài phải là người có đức trước tiên. Người có tài mà không có đức hạnh thì chắc chắn sẽ đi sai đường và không giúp ích được cho xã hội.
Tuy vậy, có thể thấy rằng “lễ” và “văn” luôn đi cùng với nhau. Chúng song hành chứ không tách biệt. Việc rèn luyện theo lời dạy này luôn cần được thực hiện liên tục thì mới có hiệu quả và thành công trong giáo dục.
Ý nghĩa, tác động câu tục ngữ đến đời sống và giáo dục hiện nay
Việc áp dụng câu tục ngữ “Tiên học lễ hậu học văn” mang đến một phương châm giáo dục, phương châm sống đúng đắn cho bất kỳ thời điểm nào của xã hội. Nó có ý nghĩa, tác động lớn đến việc hình thành lối sống, nhân cách của các thế hệ trong một thời kỳ phát triển mạnh mẽ của cả kinh tế, giáo dục, khoa học và công nghệ…
- Đối với đời sống thường ngày:
Bất kể ai, thời điểm nào thì việc giáo dục phép tắc, biết kính trên nhường dưới, biết phải trái, đúng sai đều vô cùng quan trọng. Việc “tiên học lễ hậu học văn” trong đời sống chính là “cốt lõi” để mỗi người biết mình cần làm gì cho đúng với luân thường đạo lý. Một xã hội phát triển nhanh chóng sẽ kéo theo rất nhiều cám dỗ.
Vì thế, việc ghi nhớ “tiên học lễ” sẽ giúp cho con người không đi sai đường, lệch hướng. Sau đó, “hậu học văn” sẽ giúp việc học tập các tiến bộ khoa học, công nghệ, sự thay đổi về môi trường sống sao cho chọn lọc. Từ đó, mỗi người sẽ biết học cái đúng, cái đẹp cái có ích và loại bỏ những điều sai trái, vi phạm pháp luật, đạo đức làm người.
- Đối với giáo dục hiện nay:
Nền giáo dục đang được nhận những tiến bộ của khoa học kỹ thuật, công nghệ một cách “nhanh như chớp”. Tuy nhiên, giáo dục khoa học cũng cần phù hợp với văn hóa từng quốc gia, dân tộc. Tiên học lễ, hậu học văn từ xưa đến nay luôn là phương châm giáo dục đúng đắn và phù hợp với nền giáo dục nước ta.
Có thể nói, đây là cách để tạo nên một nền giáo dục vừa tiến bộ nhưng cũng không làm mất đi bản chất con người, bản sắc văn hóa dân tộc. Mà “Văn hóa còn thì dân tộc còn, văn hóa mất thì dân tộc mất” – trích câu nói của Bác Hồ.
Kết luận
Trên đây là ý nghĩa của câu tục ngữ “Tiên học lễ hậu học văn” mà chúng ta thường xuyên gặp. Tầm quan trọng của giáo dục đạo đức trong đời sống trước khi giáo dục kiến thức, kỹ năng là vô cùng quan trọng. Để trở thành một người tốt, một người có ích, việc rèn luyện đồng thời hai yếu tố của câu tục ngữ này luôn phải đi cùng nhau để bản thân mỗi người được hoàn thiện ở phiên bản tốt nhất.