Trong kho tàng văn học dân gian, có nhiều câu thành ngữ và tục ngữ mượn hình ảnh các loài vật quen thuộc. “Lời ong tiếng ve” cũng không phải là ngoại lệ, được sử dụng rộng rãi để ám chỉ lời nói hoặc bàn tán sau lưng người khác.
Ý nghĩa của thành ngữ Lời ong tiếng ve
Cách nói gần gũi với lời ăn tiếng nói hàng ngày này được cấu tạo bởi hai vế “lời ong” cũng như “tiếng ve”. Trong đó, ong và ve là những loài côn trùng có cánh, thuộc nhóm động vật không xương sống.
Chúng sử dụng bộ phận vòi nhọn trên cơ thể để hút mật hoa hoặc nhựa cây nuôi sống bản thân. Ngoài ra, cả ong và ve khi bay đều phát ra âm thanh vo ve liên tục, khiến con người cảm thấy khó chịu.
Người xưa đã nhân cách hóa đặc tính này để nói về chuyện đàm tiếu ở đời. Vì vậy, “Lời ong tiếng ve” có thể được hiểu là các tin đồn và lời chê bai sau lưng người khác.
Những lời bàn tán ấy có thể đúng hoặc chỉ là bịa đặt nhằm chê bai, công kích người khác. Câu thành ngữ này còn được biết đến với các biến thể như “Điều ong tiếng ve” hay “Tiếng ong tiếng ve”.
Ngoài ra, dân gian còn lưu truyền các cách nói khác cũng ngụ ý sự đàm tiếu, bàn tán của người đời như “Lời ra tiếng vào”, “Lời to tiếng nhỏ” hay “Lời xa tiếng gần”.
Lời ong tiếng ve của người cô trong Trong lòng mẹ
Trong lòng mẹ là một tác phẩm đặc sắc của nhà văn Nguyên Hồng, thuộc hồi ký Những ngày thơ ấu. Nó được xuất bản lần đầu vào năm 1940, thể hiện tình mẫu tử thiêng liêng vượt lên khỏi hiện thực tàn khốc.
Áng văn như một cuốn nhật ký ghi lại hành trình trưởng thành của tác giả. Xuyên suốt tác phẩm là những đắng cay mà nhân vật cậu bé Hồng phải chịu đựng cùng nỗi nhớ thương mẹ da diết.
Dù không phải nhân vật chính, mẹ cậu bé Hồng vẫn để lại nơi tâm hồn độc giả những ấn tượng sâu sắc. Bà là một người phụ nữ nhân hậu, yêu thương con cái hết mực và dũng cảm đứng lên vì hạnh phúc cá nhân.
Tuy vậy, mẹ bé Hồng vẫn vấp phải vô vàn sự dè bỉu, dèm pha từ miệng lưỡi thiên hạ mà điển hình là nhân vật bà cô bên nội. Chứng kiến nhiều khó khăn của hai mẹ con nhưng người đàn bà ấy không chút thấu hiểu, ngược lại buông lời cay đắng.
Đằng sau dáng vẻ tươi cười, vỗ vai thân thiện là các lời nói ác ý phỉ báng nhân cách mẹ bé Hồng. Bà cô luôn tìm mọi cách chia rẽ tình mẫu tử, gieo rắc vào tâm hồn non nớt những suy nghĩ sai trái.
“Mày dại quá cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.” – Nhân vật bà cô nói về mẹ bé Hồng với giọng điệu dè bỉu, mỉa mai
Những lời nói xấu xa của bà cô chính là “lời ong tiếng ve” nhằm phỉ báng mẹ bé Hồng. Nhân vật ấy đại diện cho các lề thói cổ hủ tồn đọng trong xã hội đương thời, kìm hãm người phụ nữ trên hành trình kiếm tìm hạnh phúc cá nhân.
Nhân vật quần chúng và lời ong tiếng ve trong Thuốc
Lỗ Tấn được ví như một vì tinh tú trong nền văn học Trung Hoa đầu thế kỷ XX. Các sáng tác của ông đều nhuốm màu hiện thực, phản ánh chân thực xã hội đương thời với nhiều bất công, mục nát.
Thuốc nằm trong số các áng văn chương tiêu biểu cho phong cách văn học ấy. Nó ra mắt công chúng vào năm 1919, tái hiện “căn bệnh” ngu muội dần ăn mòn cả một dân tộc, đồng thời bộc lộ nỗi băn khoăn, suy tư nơi tâm hồn Lỗ Tấn.
Tác phẩm lấy bối cảnh lúc phong trào chống đế quốc mang tên cách mạng Ngũ Tứ bùng nổ, xoay quanh hình tượng chiếc bánh bao tẩm máu người. Chính nó đã trực tiếp đẩy hai gia đình họ Hoa và Hạ rơi vào tấn bi kịch đau lòng.
Chỉ vì tin đồn bánh bao tẩm máu người là phương thuốc chữa bệnh lao thần kỳ, vợ chồng lão Hoa đã dùng toàn bộ số tiền tích lũy để đổi lấy. Thế nhưng cuối cùng, đứa con trai tội nghiệp của họ ra đi trong sự đau đớn đến tột cùng.
Bi kịch được đẩy đến đỉnh điểm khi máu trên chiếc bánh bao mà ông Hoa mua là của anh chiến sĩ Cách mạng Hạ Du. Những người dân trong tác phẩm chẳng những không xót thương mà còn bàn tán và chửi rủa.
“Còn cái thằng nhãi con ấy thì chẳng ra cái thứ gì hết. Nằm trong tù rồi mà còn dám rủ lão đề lao làm giặc.” – Người dân thi nhau mạt sát, đặt điều phỉ báng chiến sĩ Hạ Du
Các “lời ong tiếng ve” từ phía họ đã khiến sự ra đi của Hạ Du thêm phần xót xa và đau đớn. Anh một lòng hướng về nhân dân nhưng cuối cùng lại bị chính những người ấy đàm tiếu, thi nhau nói xấu cười đùa.
Với tác phẩm Thuốc cùng hình tượng chiếc bánh bao tẩm máu người, Lỗ Tấn đã lột tả trần trụi những ung nhọt trong xã hội Trung Hoa cũ. Qua đó, văn sĩ cũng bày tỏ cả tấm lòng cảm thông, kính phục trước các chiến sĩ Cách mạng dũng cảm và kiên trung.