Từ xưa tới nay, việc xử sự không công bằng là vấn đề đáng lưu tâm. Vì vậy, thành ngữ “Mưa không khắp” đã ra đời nhằm mục đích phê phán hành động này, đồng thời khuyên nhủ mọi người cần hướng đến một xã hội bác ái, bình đẳng.
Ý nghĩa của thành ngữ Mưa không khắp
Câu thành ngữ dân gian “Mưa không khắp” này bắt nguồn từ một hiện tượng có thực trong đời sống, ấy là mưa không thể rải đều cùng lúc mà phân tán với lưu lượng cùng mức độ khác nhau.
Từ đó, câu thành ngữ ấy đã được mở rộng về mặt ngữ nghĩa, dùng để chỉ việc phân phát không đều cũng như sự bất công trong xã hội.
Bên cạnh đó, kho tàng văn học dân gian vẫn còn cách nói “Kẻ ăn không hết, người lần chẳng ra”. Nó cũng được người dân sử dụng để phản ánh sự bất công bằng, đặc biệt là về hoàn cảnh và điều kiện sống.
Nguồn gốc ra đời thành ngữ Mưa không khắp
Thành ngữ “Mưa không khắp” bắt nguồn từ một tác phẩm truyện cổ tích được truyền sang nhiều thế hệ. Chuyện kể rằng vào năm nọ, trời làm hạn hán khiến ao hồ cũng như ruộng đồng nứt nẻ, nhân dân thì đói khát, khổ sở.
Chứng kiến tình cảnh ấy, người thanh niên Trần Công trong vùng quyết tâm tìm thần Mưa để hỏi cho ra nhẽ. Trên đường đi, chàng đã giải thoát một con vượn bị mắc bẫy, nhờ đó được nó trả ơn bằng chiếc gậy quyền năng.
Khi đến nơi, chàng vung gây để chứng minh uy lực đồng thời tường trình tình hình khổ sở của dân chúng dưới hạ giới. Thần Mưa bèn chỉ cho Trần Công trèo lên lưng con sư tử ở đằng xa, nhúng cành lá vào bầu nước rồi vẩy để tạo mưa.
Chàng liền làm theo lời thần Mưa, ra cố gắng vẩy lá để nhân dân thoát khỏi cảnh hạn hán. Vì dùng quá nhiều sức lực, Trần Công dần trở nên mệt mỏi và ngủ thiếp đi trên lưng sư tử.
Khi tỉnh dậy, sư tử đã chở chàng đi gần hết một vòng nhân gian. Vào lúc bay đến vùng Hạ Hòa, Trần Công thấy nơi đây nắng hạn gay gắt nên bèn đổ tất cả nước còn lại xuống.
Sau khi trở về hạ giới, chàng tá hỏa vì vùng Hạ Hỏa nước ngập mênh mông, dân tình điêu đứng còn quê hương thì vẫn khô hạn nứt nẻ. Bấy giờ, Trần Công mới vỡ lẽ rằng tại mình làm mưa không khắp nên gây ra cơ sự này.
Tình cảnh mưa không khắp trong truyện ngắn Nhà mẹ Lê
Là một cây bút thuộc tổ chức Tự Lực văn đoàn thế nhưng văn chương Thạch Lam đều in đậm chất hiện thực. Nhà văn bám rễ vào cuộc đời để kiếm tìm cảm hứng sáng tác, nâng niu những mảnh đời bất hạnh.
Nhà mẹ Lê là một trong số truyện ngắn viết về tình mẫu tử giàu tính hiện thực do văn sĩ chấp bút. Đứa con tinh thần ấy đã tái hiện thực trạng cuộc sống nghèo khổ, cơ cực của người nông dân Việt Nam trước thời kỳ Cách mạng tháng Tám.
Tác phẩm xoay quanh cuộc đời nhân vật trung tâm là mẹ Lê, phải làm lụng vất vả để nuôi dưỡng mười một đứa con nhỏ. Dù cố gắng đến đâu thì bà vẫn không thể trốn tránh hiện thực tàn khốc, nhiều lần chịu cảnh đói khát.
Mẹ Lê cùng những người trong phố ngụ cư phải làm nhiều công việc khác nhau để trang trải cho cuộc sống. Cuộc đời họ gắn chặt với chuyện đồng áng và dòng suy nghĩ miên man vô định về tương lai.
“Họ ở đâu đến đây kiếm ăn trong mấy năm trời làm đói kém, làm những nghề lặt vặt, người thì kéo xe, người thì đánh dậm, hay làm thuê, ở mướn cho những nhà giàu có trong làng.” – Cuộc sống vất vả của những người dân ngụ cư trong Nhà mẹ Lê
Trong tác phẩm, Thạch Lam còn dựng nên hai bức tranh đối lập nhau về hoàn cảnh, điều kiện sống. Nếu như những người dân nghèo phải gắng gượng qua ngày với gian nhà nhỏ cũ nát thì gia đình ông Bá lại ở nơi cơ ngơi rộng lớn, sang trọng.
“Bác nhớ lại cải cảnh sang trọng, ấm cúng trong nhà ông Bá. Những chậu sứ, câu đối thếp vàng sáng chói.” – Ngôi nhà to lớn và xa hoa của gia đình ông Bá trong tác phẩm Nhà mẹ Lê
Chi tiết ấy đã thể hiện sự bất công bằng đậm nét “mưa không khắp” còn tồn đọng trong xã hội thực dân nửa phong kiến. Kẻ thì giàu có, sống cuộc đời vô ưu nhưng vẫn có nhiều kiếp người nghèo khổ, đói khát.
Qua đó, văn sĩ lên án và phê phán bản chất xấu xa, tàn ác của giai cấp thống trị đương thời. Chính những kẻ ấy đã gây ra đầy rẫy bất công, đẩy người dân vào bước đường cùng không lối thoát.
Thành ngữ Mưa không khắp và Bước đường cùng
Nguyễn Công Hoan được biết đến như ngôi sao tiêu biểu của nền văn học hiện thực phê phán giai đoạn 1940-1945. Trong đó, Bước đường cùng là một tiểu thuyết nổi bật, ra mắt công chúng lần đầu vào năm 1938.
Tác phẩm đã tái hiện một cách chân thực và sâu sắc đời sống cực khổ “một cổ hai tròng” của người nông dân trong xã hội cũ. Dù có cố gắng chăm chỉ làm lụng đến đâu thì họ vẫn bị các địa chủ cùng bọn quan lại bóc lột, ghì sát đất.
Trong khi những người nông dân thấp cổ bé họng phải khổ sở kiếm kế sinh nhai thì các tên địa chủ lại tận hưởng cuộc sống thoải mái, xa hoa. Chúng còn tham lam cướp bóc tài sản của dân lành, làm làm giàu dựa trên công sức kẻ khác.
“Nghị Lại giàu có một cách hỗn láo. Tiền, thóc, ruộng, nhà của người khác lọt vào tay ông dễ dàng như trở bàn ta.” – Tên địa chủ Nghị giàu lên một cách dễ dàng trong khi tầng lớp nông dân thì bị cướp bóc tất cả ruộng đất, trở thành những kẻ trắng tay
Sự chênh lệch về tài sản, điều kiện sống ấy giữa tầng lớp nông dân và giai cấp thống trị cũng giống như ý nghĩa câu thành ngữ “Mưa không khắp”. Nó còn góp phần tạo nên giá trị tố cao cho tác phẩm, đồng thời bộc lộ cả thái độ xót thương đối với các số phận “cùng đường tuyệt lộ” của Nguyễn Công Hoan.