Tinh thần nhân ái “thương người như thể thương thân” vốn là một truyền thống cao quý của nhân dân Việt Nam. Nó được ví như chiếc kim chỉ nam, giúp con người vượt qua nhiều khó khăn cũng như thử thách khắc nghiệt trong cuộc đời.
Để khuyến khích các thế hệ đời sau gìn giữ và phát huy truyền thống này, người xưa đã sáng tác nên câu thành ngữ “Của ít lòng nhiều”. Nó được sử dụng rộng rãi trong cuộc sống, khẳng định tình cảm chân thành còn quan trọng hơn cả vật chất.
Ý nghĩa của thành ngữ Của ít lòng nhiều
Lối nói đậm đà phong vị dân gian này được cấu tạo bởi hai vế là “của ít” cũng như “lòng nhiều”. Chúng mang ý nghĩa trái ngược nhưng lại bổ sung cho nhau, tạo thành một thể thống nhất.
Trong đó, “của” nghĩa là của của cải vật chất và “lòng” tượng trưng cho tấm lòng chân thành, bao dung với người khác. Vì vậy, “Của ít lòng nhiều” hàm ý chỉ của cải đem tặng không đáng bao nhiêu nhưng tình cảm thì bao la, rộng lớn.
Bên cạnh đó, kho tàng văn học dân gian vẫn còn nhiều cách diễn đạt khác cũng thể hiện tầm quan trọng của tấm lòng sẻ chia như “Nhường cơm sẻ áo”, “Của một đồng, công một chén”.
Điển tích thành ngữ Của ít lòng nhiều
Thành ngữ “Của ít lòng nhiều” còn có nguồn gốc từ một điển tích lâu đời được lưu giữ trong dân gian. Theo như Kinh A xà, ngày xưa có một ông vua Ấn Độ vì muốn mời Phật vào cung làm lễ nên đã chuẩn bị vô cùng chu đáo, đốt đèn dầu cả dọc hành lang.
Một bà lão nghèo khó trong vùng cũng có lòng thánh kính, muốn dâng lên cho Phật ngọn đèn dầu. Vì vậy, người phụ nữ già yếu ấy đã phải ăn xin cả ngày ròng khắp kinh đô, dùng hai đồng mình vất vả kiếm được mua đèn lễ Phật và thành tâm khấn.
“Nếu đời sau con được thành đạo, thì xin ngọn đèn này sáng suốt đêm không tắt.” – Cụ bà khấn Phật với sự chân thành sâu sắc
Ngày hôm sau, khi một nhà sư lên cung Phật đã chứng kiến cảnh tượng kỳ lạ. Trong khi mọi ngọn đèn của vua đều tắt thì chiếc đèn dầu mà bà cụ ăn xin dâng lễ vẫn còn sáng rực.
Sau khi được một vị quan trong triều giải thích, nhà vua mới hiểu ra nhiều ngọn đèn dầu mà mình chuẩn bị vẫn không sánh nổi với tấm lòng thành kính bao la của bà lão kia. Vì thành tâm tích đức, ở kiếp sau bà cụ ấy cũng đã thành đạo như ý muốn và trở thành phật Như Lai.
Bát cháo hành của ít lòng nhiều trong truyện ngắn Chí Phèo
Chí Phèo nằm trong số truyện ngắn xuất sắc nhất của nhà văn Nam Cao. Đứa con tinh thần này chấp bút vào năm 1941, diễn tả chân thực hoàn cảnh khốn cùng mà người nông dân phải trải qua trước thời kỳ Cách mạng tháng Tám.
Tác phẩm xoay quanh nhân vật Chí Phèo, kẻ được ví như “con quỷ làng Vũ Đại”. Hắn vốn là chàng thanh niên nông dân thật thà và chất phác, thế nhưng lại bị giai cấp thống trị đẩy vào bước đường cùng, tước đi cả quyền làm người chân chính.
Sau khi bị vu oan và từ ngục tù trở về, Chí Phèo dường như biến thành một con người khác với gương mặt dữ tợn, hình xăm khắp cơ thể lại thường xuyên kiếm cớ gây chuyện. Hắn dần trở thành kẻ xấu xa trong mắt dân làng Vũ Đại, không ai dám đến gần.
Vì vậy, khi Chí Phèo bị ốm nặng trong cái thời tiết lạnh giá, vẫn không ai hay biết và hỏi thăm. Duy chỉ có Thị Nở, người phụ nữ xấu xí dở hơi là còn nhớ đến, mang sang cho hắn bát cháo hành nóng hổi.
Chính bát cháo hành tưởng chừng như có vẻ đơn giản ấy đã làm sống dậy trong tâm hồn cộc cằn Chí Phèo khao khát hoàn lương và xây dựng hạnh phúc riêng. Đó là bởi vì, nó được kết tinh từ tình yêu thương cùng sự quan tâm, chăm sóc ân cần mà Thị Thở dành cho hắn.
“Hết ngạc nhiên thì hắn thấy mắt mình hình như ươn ướt. Bởi vì lần này là lần thứ nhất hắn được một người đàn bà cho. Xưa nay, nào hắn có thấy ai tự nhiên cho cái gì. Hắn vẫn phải doạ nạt hay giật cướp.” – Bát cháo hành cùng trái tim ấm áp của Thị Nở đã đánh thức lương tri của Chí Phèo
Bát cháo hành cùng tấm lòng mà Thị Nở dành cho Chí Phèo cũng giống với ý nghĩa câu thành ngữ “Của ít lòng nhiều”. Tuy nhỏ nhặt nhưng nó lại chứa đựng giá trị nhân văn sâu sắc, đồng thời bộc lộ cả niềm tin mãnh liệt vào con người của nhà văn Nam Cao.
Thành ngữ Của ít lòng nhiều và truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa
Thạch Lam để lại dấu ấn khó phai mờ nơi tâm hồn người đọc bởi những áng văn nhẹ nhàng, nặng trĩu chất thi vị. Gió lạnh đầu mùa là một trong số đó, được in trên báo Đời nay lần đầu vào năm 1937.
Trong tác phẩm, văn sĩ đã chấp bút nên một câu chuyện lấp lánh tình người. Vì không nhẫn tâm nhìn Hiên co ro giữa tiết trời lạnh giá, chị em Lan và Sơn đành giấu mẹ đem tặng cho bé chiếc áo bông cũ.
Chiếc áo ấy không đáng là bao nhưng nó chứa đựng tình yêu thương cùng tấm lòng cảm thông sâu sắc mà hai chị em Lan và Sơn đối với mảnh đời cơ cực. Chính chúng đã tiếp thêm niềm tin vào cuộc sống cho Hiên, giúp cô bé mạnh mẽ trước những chông gai, thử thách.
Nghĩa cử cao đẹp ấy thấm đẫm tinh thần “Của ít lòng nhiều”, tượng trưng cho truyền thống tương thân tương ái từ ngàn đời của dân tộc Việt Nam. Qua đó, Thạch Lam cũng thắp sáng trong tâm hồn độc giả mọi thế hệ ngọn lửa lòng trắc ẩn cùng tình yêu thương.