“Ăn không ngồi rồi” là thành ngữ quen thuộc trong hệ thống ca dao, tục ngữ của Việt Nam. Với cách nói ngắn gọn, đây là lời phê phán sâu xa những kẻ lười biếng, không có việc làm nhưng lại hay tỏ vẻ. Cùng bài viết này đi phân tích sâu hơn cách dùng từ và nội dung ý nghĩa mà cha ông muốn truyền tải qua câu thành ngữ.
Giải nghĩa thành ngữ “Ăn không ngồi rồi” là gì?
“Ăn không ngồi rồi” có nghĩa là gì? vì sao nói đây là câu thành ngữ châm biếm và phê phán? Hãy cùng tìm hiểu hàm ý qua cách sử dụng từ ngữ đầy “lắt léo” của người xưa như thế nào?
Thứ nhất, dùng hai động từ “ăn” và “ngồi” mang ý chỉ hành động thường ngày của một người. Thông thường, ăn để lấy sức khỏe đi lao động. Còn ngồi là trạng thái nghỉ ngơi của con người.
Thứ hai, tính từ “không” từ khá đặc biệt mà nếu không tra cứu từ điển tiếng Việt nhiều người khó lòng hiểu được ý nghĩa của nó. “Không” là một trạng thái hoàn toàn trống rỗng như: không có gì, trống không. Người ta dùng từ “không” để miêu tả tình trạng trống vắng, không tồn tại bất kỳ sự vật nào. Còn “ăn không” ở đây nghĩa là việc không có việc gì làm, chỉ biết “ăn không” chứ không thấy làm gì khác.
Thứ ba, tính từ “rồi” được hiểu là “rảnh rỗi” hay “xong”. Nói “ngồi rồi” có thể hiểu là ngồi cho xong, ngồi cho hết ngày. Ở đây chỉ hành động chỉ biết ngồi chơi, không làm gì, không tính toán gì khác.
Như vậy, cả câu “Ăn không ngồi rồi” chỉ những người ăn xong chỉ biết ngồi cho hết ngày và chờ đến bữa ăn tiếp theo. Những người này thường sẽ không làm việc mà chỉ trông chờ vào người khác cho ăn. Ẩn sau đó là lời phê phán sự lười biếng, chỉ ngồi hưởng thụ thành quả, không chịu phấn đấu của một bộ phận người lười nhác, ỷ lại cho gia đình chăm sóc.
Bài học, ý nghĩa câu thành ngữ
Với ý nghĩa mỉa mai sự lười biếng, ỷ lại, không chịu làm việc, chỉ biết hưởng thụ ở thành ngữ “ăn không ngồi rồi” ta có thể rút ra được nhiều bài học sâu sắc:
- Sống lười biếng sẽ thụt lùi và sớm thất bại. Sự lười biếng ở bất kỳ đâu cũng sẽ khiến cho con người thụt lùi lại, không phát triển theo kịp thời đại. Đó cũng là lý do khiến cho con người gặp phải thất bại sớm hơn và khó lòng vực dậy. Nếu cứ lười biếng và “ăn không ngồi rồi” thì không một ai có thể thành công, ngay từ những việc nhỏ nhất.
- Hãy luôn chăm chỉ, chủ động cho cuộc sống. So với những người chỉ biết “ăn không ngồi rồi” thì những người chăm chỉ, chủ động làm việc sẽ có một cuộc sống ý nghĩa hơn. Hãy nhớ rằng, được làm việc là một điều hạnh phúc của con người và “có làm thì mới có ăn”. Vì thế, hãy luôn chăm chỉ và chủ động lo toan cho cuộc sống của mình.
- Lao động là vinh quang. Làm việc là cách tốt nhất để phát triển và không khiến cho bản thân chai ì với cái lười. Lao động giúp chúng ta được phát triển kỹ năng, tư duy và đóng góp cho sự phát triển của đất nước. Mỗi công việc đều ý nghĩa, không cần biết bạn làm việc to hay nhỏ, được lao động đã là vinh quang và đáng được công nhận.
Liên hệ ca dao, tục ngữ phê phán sự lười biếng, ham chơi
Trong khi có những người luôn chăm chỉ làm việc hết mình thì có những người luôn lười biếng, ăn không ngồi rồi. Vì thế, cha ông đã có rất nhiều các câu thành ngữ, tục ngữ khác để lên tiếng phê phán vấn đề này. Dưới đây là những câu nói có ý nghĩa như vậy:
- Vô công rồi nghề: Chỉ những người không có bất kỳ công việc nào, không chịu làm việc.
- Ăn mày đòi xôi gấc: Phê phán những kẻ lười làm nhưng lại đòi ăn ngon.
- Người dưng ăn hoang. mỏ vàng cũng cạn: Phê phán những thành phần lười nhác, không chịu lao động, chỉ muốn có sẵn để ăn thì không bao giờ đủ.
- Há miệng chờ sung: Lên án sự lười lao động, muốn có sẵn mà ăn, không muốn động tay động chân vào làm việc kiếm sống.
- Lười như hủi: Phê phán sự lười biếng quá mức như “hủi” chỉ ở một chỗ chờ ăn.
- Ôm cây đợi thỏ: Ý nói những người không muốn đi làm, chỉ ngồi đợi thành quả đến để hưởng thụ.
- Chồng người đi ngược về xuôi/ Chồng em ngồi bếp sờ đuôi con mèo.
- Ăn no rồi lại nằm khoèo/ Nghe tiếng trống chèo bế bụng ra xem.
- Ăn rồi nằm ngả nằm nghiêng/ Có ai lấy tớ thì khiêng tớ vào.
- Đi cuốc đau tay, đi cày mỏi gối.
- Sáng tai họ, điếc tai cày
- Ăn thì muốn những miếng ngon/ Làm thì một việc cỏn con chẳng làm.
- Ăn nể ngồi không, non đồng cũng lở.
Kết luận
“Ăn không ngồi rồi” mang ý nghĩa sâu sắc mà nhiều năm trôi qua câu thành ngữ này vẫn là bài học cho mọi thế hệ. Đây cũng là lời chỉ dạy để mỗi người luôn chăm chỉ làm việc, cống hiến cho gia đình, cho xã hội. Càng ngày càng phải chăm chỉ làm việc mới có thể theo kịp sự phát triển nhanh chóng của đất nước thời kỳ này.