Thành ngữ “Ăn ốc nói mò” không còn xa lạ gì trong đời sống hằng ngày của người Việt. Mới nghe thì nghĩ đây chỉ là câu nói miêu tả thói quen ăn uống nhưng thực chất nó ẩn chứa hàm ý sâu sa về giao tiếp trong cuộc sống. Vậy ông bà xưa muốn truyền đạt điều gì qua đây? Hãy cùng tìm hiểu qua bài phân tích dưới đây.
Những quan điểm về nguồn gốc “Ăn ốc nói mò”
“Ăn ốc nói mò” như một câu nói cửa miệng của nhiều người. Nhưng để bàn về sự ra đời của nó thì ít người biết đến. Hiện nay, khi nhắc đến thành ngữ này, vẫn có những quan điểm về nguồn gốc ra đời khác nhau.
Có người cho rằng, “ăn ốc nói mò” xuất phát từ các hàng quán rượu ngày xưa. Có câu “rượu vào lời ra”, các câu chuyện phiếm, bàn tán cũng thế mà được kể. Không cần biết đúng sai, không cần hiểu nguyên nhân, các câu chuyện “trên giời dưới biển” cứ thế được tuôn ra. Và sự thiếu căn cứ, nói năng không xác thực ở trong những chuyện như thế giống việc “ăn ốc nói mò”.
Có ý kiến khác cho rằng, câu thành ngữ xuất phát cho lối chơi chữ của “ăn ốc” và “mò ốc”. Nếu muốn ăn ốc thì phải đi mò. Và muốn lấy con ốc từ trong vỏ ra ngoài, cũng phải mò tìm nó trong vỏ. Nhưng ý kiến này được cho rằng không hợp lý vì hành động “mò ốc” này không hợp lý khi giải nghĩa bóng của thành ngữ.
Trong cuốn “Từ điển thành ngữ” của tác giả Nguyễn Lân, ông cho rằng: Từ “mò” dùng theo cách chơi chữ của từ “ốc”. “Mò” ở đây có ý phê phán những người thường hay nói chuyện phỏng đoán cả về những chuyện mà mình không biết rõ.
Như vậy, nguồn gốc câu thành ngữ “ăn ốc nói mò” có thể hiểu theo nhiều ý khác nhau. Với cách hiểu nào thì cũng cần giữ được nội dung chính của nó để không làm ảnh hưởng đến ý nghĩa truyền đạt của câu nói.
Giải nghĩa thành ngữ “Ăn ốc nói mò” sao cho đúng?
Thành ngữ “ăn ốc nói mò” sử dụng hình ảnh quen thuộc của đời sống người dân “ăn ốc” để phê phán hành vi thiếu chuẩn mực. Khi phân tích ý nghĩa câu thành ngữ này người đọc còn thấy được những suy tư gửi gắm của người xưa vào đây.
Ý nghĩa thành ngữ “Ăn ốc nói mò” là gì?
Ăn ốc là hành động ăn uống bình thường và quen thuộc của đời sống. Ốc là loài vật nhỏ, có vỏ bọc bên ngoài cứng, thân trong cuộn theo hình xoắn. Nếu muốn ăn ốc, người ta phải dùng vật nhỏ để ngoáy, tìm và lôi phần thân của nó ra. Thao tác này đòi hỏi sự chính xác và khéo léo nếu không phần thân của con ốc sẽ bị đứt.
Nói mò ý chỉ việc nói theo dự đoán, suy nghĩ của bản thân mà không có căn cứ hay bằng chứng nào. Đây là hành động giao tiếp không quan trọng việc đúng sai, chủ yếu để buôn chuyện, bàn tán về những vấn đề đang gây tò mò, xông xao. Nói mò thường xảy ra khi đứng tụ tập một nhóm đông người, mỗi người một ý kiến chủ quan khác nhau.
Với cách dùng biện pháp ẩn dụ đầy độc đáo, câu thành ngữ lên tiếng phê phán thói quen nói năng không suy nghĩ, không căn cứ, thông tin. Việc đưa ra nhận xét, đánh giá, phán đoán một cách tùy tiện dù không biết đúng sai; gây ra sự hiểu lầm không đáng có, làm ảnh hưởng đến uy tín của người khác.
Cấu trúc đặc biệt “Ăn…nói…” trong văn học dân gian
Một điều đặc biệt ở câu thành ngữ “ăn ốc nói mò” chính là cấu trúc câu quen thuộc “Ăn…nói…”. Đây là lối nói bổ trợ quen thuộc được người xưa sử dụng rộng rãi trong đời sống thường ngày, vế sau có ý bổ trợ nghĩa cho vế trước của từ ăn. Từ đó, các câu nói đều mang đến một hàm ý sâu sắc hơn mà người nói muốn truyền đạt lại.
Về cấu trúc này, ta thấy được đó là một cấu trúc câu thực sự đặc biệt, ít từ nhưng ý nghĩa của nó lại súc tích và sâu sắc. Vế trước “Ăn…” biểu thị một hành động, hình ảnh mang tính hiện thực, gắn liền với cuộc sống. Ví dụ: ăn ốc, ăn có nhai, ăn to, măng,…Vế sau “Nói…” sẽ là một từ, cụm từ nào đó bổ trợ ngữ nghĩa cho vế “ăn” trước đó để tạo thành một mẫu câu hoàn chỉnh, có nghĩa.
Điều đặc biệt nữa phải kể đến trong kiểu câu “ăn…nói…” là cách sử dụng đối và điệp. Nghĩa là các từ được dùng đưa vào câu thành ngữ đều tuân theo quy luật đối – điệp để gắn kết hai vế câu với nhau. Khi đọc lên, người nghe thấy được sự vần điệu trong câu nói và không gây ra sự khó chịu, khó hiểu ý nghĩa.
Liên hệ thành ngữ tục ngữ về lời ăn tiếng nói
Cùng với “ăn ốc nói mò” có rất nhiều câu thành ngữ, tục ngữ khác cũng được sử dụng để nói về văn hóa giao tiếp của người xưa. Dưới đây là tổng hợp những câu ca gần gũi, thân thuộc về chủ đề này mà độc giả có thể tham khảo:
- Ăn măng nói mọc: Chỉ những người ăn nói không đúng sự thật, nói không đúng sự thật để thỏa mãn mình.
- Ăn bớt bát, nói bớt lời: Lời khuyên con người nên biết khiêm tốn, biết điểm dừng, không nên vì cảm xúc lấn át, chi phối để xảy đến những điều không hay sau đó.
- Ăn đơm nói đặt: Lên án những người bịa chuyện, nói những điều không đúng với sự thật, dùng những chuyện không có thật để bôi nhọ, nói xấu người khác một cách vô lý.
- Ăn có nhai, nói có nghĩ: Lời khuyên con người nói năng phải suy nghĩ thấu đáo trước khi nói ra để tránh vì lời nói mà gây ra những vấn đề không đáng có.
- Ăn ngay nói thẳng: Chỉ những người nói năng thẳng thắn, bộc trực, có gì nói đó không ngần ngại, không e sợ, giấu diếm, bao che.
- Ăn đằng sóng, nói đằng gió: Phê phán cách nói năng không đúng sự thật, ba hoa; vì lợi ích cá nhân mà có thể nói những điều không đúng với sự thật.
- Ăn to nói lớn: Chỉ những người nói chuyện mạnh mẽ, không kiêng sợ bất kể au, không bị áp đặt trong lời nói vì bất kể điều gì.
- Ăn cò nói bay: Lên án cách nói năng ba hoa, phóng đại không đúng với sự thật.
- Ăn dơi nói chuột: Chỉ cách nói chuyện không rõ ràng, rành mạch, dễ gây hiểu lầm cho người khác.
- Khuya môi múa mép: Phê phán người nói khoác lác, ba hoa, nói phóng đại không đúng sự thật.
Kết luận
Có thể nói, “ăn ốc nói mò” là thành ngữ làm nổi bật về văn hóa giao tiếp mà người xưa muốn truyền đạt lại. Với câu nói ngắn gọn nhưng lời khuyên, ý nghĩa mà nó mang lại rất phù hợp để răn dạy và chỉ bảo đến tận thế hệ bây giờ. Hi vọng rằng, với góc nhìn và phân tích trên đây, người đọc sẽ hiểu hơn về câu nói và biết sử dụng sao cho phù hợp.