Có câu “Bần cùng sinh đạo tặc” nghĩa là gì? Liệu có đúng khi nói cứ nghèo đói, khổ sở thì sẽ sinh ra những việc làm sai trái hay không? Bài viết này, cùng tìm hiểu ngay ý nghĩa câu thành ngữ và lời khuyên của cha ông về giữ gìn phẩm giá con người.
Giải thích thành ngữ “Bần cùng sinh đạo tặc” là gì?
“Bần cùng sinh đạo tặc” là câu thành ngữ sử dụng từ Hán Việt. Câu đầy đủ là “Phú quý sinh lễ nghĩa, bần cùng sinh đạo tặc”. Để hiểu rõ được ý nghĩa của nó, trước hết cần phải phải được ý nghĩa của từng từ.
“Bần cùng” chỉ sự đói nghèo, khó khăn đến tận cùng. Đây là từ hán việt chỉ gia cảnh, cuộc sống bần hàn, gần như “chạm đáy xã hội”. Người rơi vào cảnh “bần cùng” không chỉ nghèo khổ về cái ăn, cái mặc mà còn túng quẫn, khổ cực cả về mặt tinh thần. Họ dường như không còn tìm thấy bất kỳ lối thoát nào, “ánh sáng” nào cho cuộc sống của mình.
“Đạo tặc” chỉ những kẻ trộm cắp, cướp giật trong xã hội. Đây là những hành vi vi phạm đạo đức, pháp luật và bị lên án. “Đạo tặc” mang đến thiệt hại cho người khác nên còn bị pháp luật trừng trị tùy vào mức độ. Thời đại nào cũng vậy, “đạo tặc” luôn bị lên án và bài trừ.
“Sinh” nghĩa là sinh ra, tạo nên, phát sinh cái này từ cái kia. Như vậy, câu thành ngữ “Bần cùng sinh đạo tặc” hiểu là: Khi cuộc sống của con người trở nên túng quẫn, nghèo khổ quá mức thì tự khắc sẽ tạo ra các hành vi trộm cắp, cướp giật vi phạm pháp luật, đạo đức.
Qua câu thành ngữ mới thấy, vật chất có sự ảnh hưởng rất lớn đến ý thức con người. Nếu như cái giàu có, “phú quý” thì tạo ra lễ nghĩa” thì ngược lại cái nghèo hèn lại tạo nên “đạo tặc”. Chính cái khổ, cái nghèo đã đẩy nhiều người vào con đường phạm pháp, bất chính mặc dù họ không muốn.
Bàn về “cái nghèo” tạo nên “đạo tặc” đúng hay sai?
Cuộc sống là một bức tranh đầy màu sắc, bối cảnh. Mỗi người có một cuộc đời riêng và không phải ai cũng được sống ở một “bức tranh màu hồng”. Có những gia đình cái đói, cái nghèo khiến cho họ trở nên chật vật, khổ sở. Đó cũng là lý do mà nhiều người không còn đường lui đã làm những điều dại dột chỉ vì miếng ăn. Vậy điều này liệu có đúng hay không?
Về góc nhìn nhân sinh, cái nghèo khiến cho suy nghĩ của chúng ta trở nên túng quẫn, lúc nào cũng chỉ nghĩ đến “một bữa no”. Điều này thường thấy nhất ở xã hội phong kiến xưa khi cái ăn, cái mặc còn không đủ. Có những người muốn lương thiện nhưng vì ăn không đủ no, mặc không đủ ấm thì không thể còn làm chủ được lý trí của mình mà giữ cái lương thiện. Đó là lý do, mà càng nghèo đói, “đạo tặc” càng nhiều hơn.
Về xã hội, rõ ràng chúng ta thấy được đời sống hiện nay đã được cải thiện rõ ràng. Đất nước phát triển, người dân được quan tâm nhiều hơn, cuộc sống bớt vất vả hơn. Nhưng còn đâu đó vẫn có những mảnh đời khổ cực, khó khăn, bần tiện. Vậy những người này liệu có thành “đạo tặc” hay không? Rõ ràng, vấn đề này hiện nay đã giảm đi khi đời sống vật chất, tinh thần của con người được quan tâm hơn.
Như vậy, “bần cùng sinh đạo tặc” không có sai hay đúng hoàn toàn. Việc lương thiện hay xấu xa đều phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Trong đó, “vật chất quyết định ý thức” cũng là khía cạnh quan trọng ở vấn đề này. Giải quyết được gốc rễ vấn đề thì việc giảm thiểu “đạo tặc” cũng sẽ có. Cùng với những biện pháp về giáo dục, pháp luật thì xã hội mới trở nên tốt đẹp hơn.
Liên hệ thành ngữ – tục ngữ đồng nghĩa, trái nghĩa
Cha ông ta để lại kho tàng ca dao, tục ngữ, thành ngữ với hàng chục nghìn câu. Giống như “Bần cùng sinh đạo tặc” các câu nói đồng nghĩa, trái nghĩa của nó cũng có nhiều để mang đến những bài học cho con người. Dưới đây là những câu nổi bật:
Đồng nghĩa với “Bần cùng sinh đạo tặc”
Những câu nói về cái nghèo, cái khổ tạo dễ làm cho người “biến chất” đạo đức:
- Túng quá hóa liều.
- Túng sinh gian, bần sinh trộm.
- Khó sinh nết, nghèo sinh hư.
- No ra bụt, đói ra ma.
- Đói ăn vụng, túng làm càn.
- Làm liều vì nghèo, làm quấy vì túng.
- Nghèo sinh quẫn trí.
- Không ai tháng khi đói. Không ai giỏi khi cùng.
Trái nghĩa với “Bần cùng sinh đạo tặc”
Bên cạnh đó, cha ông ta vẫn luôn khuyên răn con cháu phải giữ lại đức tính tốt đẹp của mình, không được vì nghèo hèn và bỏ qua đạo đức.
- Đói cho sạch, rách cho thơm.
- Giấy rách phải giữ lấy lề.
- Ngọc trong đá vẫn sáng.
- Chết vinh còn hơn sống nhục.
- Miếng ăn là miếng nhục.
- Người nghèo giữ đạo.
- Khó nhưng không hèn.
- Đói rét chẳng nài, giữ mình chẳng chê.
Kết luận
Câu thành ngữ “Bần cùng sinh đạo tặc” cho chúng ta nhiều góc nhìn ý nghĩa về cuộc sống hơn. Với bài phân tích này, hi vọng giúp cho mọi người hiểu được nội dung câu thành ngữ. Qua đây, hãy luôn sống có ý nghĩa, làm những điều hay lẽ phải và sống đúng với lương tâm của mình.