Thành ngữ “Cốc mò cò xơi” thường được người xưa vận dụng để chỉ những kẻ chuyên cướp công lao của người khác. Qua đó, ông bà ta đã lên án hành vi sai trái này, đồng thời khuyên nhủ các thế hệ sau phải sống một cách thành thật, chính trực.
Ý nghĩa của thành ngữ Cốc mò cò xơi
Trong câu thành ngữ này, tác giả dân gian đã mượn hình ảnh của “cốc” và “cò”. Chúng đều là loài động vật quen thuộc đối với người nông dân, đặc biệt bắt cá rất giỏi.
Tuy nhiên, chỉ có “cốc” là chịu “mò”, tức là lao động vất vả để kiếm kế sinh nhai còn cò thì đợi cướp thành quả và “xơi”. Vì thế, thành ngữ “Cốc mò cò xơi” mang ý nghĩa lên án những kẻ hay lợi dụng, ăn chặn của người khác.
Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, còn nhiều cách nói tương tự cũng tố cáo những kẻ ham ăn lười làm, lợi dụng công sức người khác. Một số thành ngữ tiêu biểu phải kể đến là “Há miệng chờ sung”, “Cú kêu cho ma ăn”, “Công như công cốc” hay “Cú góp cọp ăn”.
Điển tích thành ngữ Cốc mò cò xơi
Thành ngữ “Cốc mò cò xơi” còn bắt nguồn từ một điển tích được lưu truyền phổ biến trong dân gian. Chuyện kể rằng ngày xưa, cò và cốc là đôi bạn thân của nhau thế nhưng cả hai lại sở hữu tính cách trái ngược.
Nếu như cốc là kẻ hiền lành, tháo vát thì cò lại tinh ranh và lười biếng, thường xuyên bắt nạt người khác. Nó đã dùng lời lẽ ngon ngọt để dụ dỗ bạn mình bắt cá cho cả hai cùng ăn.
“Hai người cùng đi, ai trông nhà, lỡ có con rắn hay con quạ cắp mất trứng thì khốn.” – Cò tìm mọi cách để thuyết phục cốc tự đi kiếm ăn
Cốc lương thiện tin lời bạn mình ngay và hăng hái đi kiếm ăn. Tuy nhiên, bắt được tôm tép nào nó liền xốc mỏ luôn vào ruột, cuối cùng chỉ mang về cho cò mỗi con cá nhỏ.
Tình trạng tiếp diễn suốt thời gian dài khiến cò lo lắng, bèn nghĩ ra một mẹo hòng chiếm được tất cả cá tôm. Nó tặng cho cốc chiếc vòng cổ, tiếp tục nịnh bợ để bạn mình vui lòng.
Từ khi nhận được món quà xinh xắn, cốc rất hăng hái ra ruộng mò cá. Thế nhưng cứ mỗi lần nó định nuốt vào bụng thì lại bị nghẽn vì chiếc vòng ở cổ siết quá chặt, đành phải mang về nhà cho cò.
Cứ thế, mỗi lần cốc mò được cá tôm định xơi thì lại bị nghẹn ngay ở cổ, đành quắp về nhà cho cò. Thấy kẻ kiếm ăn thay mình dần hốc hác, nó bèn giả vờ quan tâm khuyên bạn ăn những con tép nhỏ để dễ nuốt.
“Mày không ăn được con to thì có con tép tôm nào nho nhỏ có nuốt lấy mà sống.” – Cò giả vờ quan tâm cốc
Gần đó, có con vạc đứng trên cao đã chứng kiến toàn bộ câu chuyện. Nó thương xót và bất bình thay cốc bị cò lợi dụng cướp công lao nên kêu lên rằng “Cốc mò cò xơi”.
Hành động cướp công lao đậm chất cốc mò cò xơi trong Thạch Sanh
Thạch Sanh là một câu chuyện cổ tích gần gũi đối với mọi lứa tuổi độc giả. Nó chứa đựng vô vàn bài học quý báu mà các thế hệ đi trước đã gửi gắm, khẳng định chân lý cái thiện sẽ luôn chiến thắng.
Trong câu chuyện, tác giả dân gian đã xây dựng nên hai nhân vật có tính cách trái ngược nhau. Nếu như Thạch Sanh lương thiện và thật thà lại dũng cảm thì Lý Thông chính là đại diện cho phe ác, luôn tìm cách hãm hại người em kết nghĩa của mình.
Ngay từ đầu, Lý Thông kết tình anh em với Thạch Sanh chỉ vì muốn lợi dụng người thanh niên khỏe mạnh này. Không chỉ vậy, hắn còn hai lần cố tình cướp công của chàng trước nhà vua hòng một mình hưởng vinh hoa phú quý.
Ở lần đầu tiên, nhân vật phản diện ấy đã nói dối với đức vua rằng mình là người hạ thủ Chằn tinh để rồi được phong làm đô đốc. Tiếp theo, hắn còn tự nhận cứu chồng chúa khỏi móng vuốt Đại bàng, tìm mọi cách đẩy Thạch Sanh vào ngục giam.
“Còn Lý Thông thì đem thủ cấp của yêu quái trẩy kinh, tâu vua là mình đã hạ thủ được Chằn tinh. Vua khen ngợi và phong hắn làm đô đốc.” – Lý Thông đã ngang nhiên lợi dụng công sức của Thạch Sanh
Hành động ấy của Lý Thông cũng giống như ý nghĩa thành ngữ “Cốc mò cò xơi”. Hắn không từ thủ đoạn nào để lợi dụng người em kết nghĩa Thạch Sanh, ngang nhiên cướp bóc công lao kẻ khác.
Thành ngữ Cốc mò cò xơi và chuyện cổ tích Tấm Cám
Bên cạnh Thạch Sanh hay Sọ Dừa, Tấm Cám cũng là một câu chuyện cổ tích giàu tính nhân văn. Tác phẩm đã mang đến nhiều bài học ý nghĩa, giúp thanh lọc và làm phong phú thêm tâm hồn độc giả.
Câu chuyện xoay quanh cuộc đời của cô thiếu nữ nết na, hiền thục tên Tấm. Vì mồ côi từ nhỏ, nàng phải sống với dì ghẻ và đứa em gái cùng cha khác mẹ là Cám.
Hằng ngày, Tấm phải sống trong sự hành hạ cùng những lời mắng nhiếc từ hai mẹ con dì ghẻ. Tuy vậy, nàng vẫn không chút than vãn mà răm rắp nghe lời lại còn siêng năng, chăm chỉ.
Vào ngày nọ, dì ghẻ phân phát hai chị em mỗi người một cái giỏ để ra đồng mò tôm tép. Mụ ta còn hứa hẹn sẽ thưởng cho ai bắt được nhiều nhất chiếc yếm đỏ.
Tấm vốn quen với việc này nên chỉ một lúc, giỏ nàng đã đầy ắp tôm tép. Ngược lại, Cám thì thong thả dạo chơi khắp ruộng đồng, mãi đến chiều vẫn không bắt được gì.
Ganh tị với thành quả của chị, Cám bèn lừa Tấm xuống ao tắm rửa. Trong lúc đó, người em gái lười biếng và tham lam này đã trút hết cá tôm vào giỏ mình rồi ung dung chạy về nhà nhận thưởng trước.
Hành vi “cốc mò cò xơi” ấy thể hiện phần nào sự tham lam, gian xảo của nàng ta. Về sau, cũng chính tính cách này đã khiến Cám dần đánh mất bản thân mình và nhận kết cục xót xa.