Lòng tham là một đức tính xấu, khiến con người sa vào những cám dỗ phù phiếm và đánh mất đi bản chất tốt đẹp vốn có. Vì vậy, ông bà ta đã nhiều lần răn dạy con cháu đời sau bằng các câu thành ngữ, tục ngữ quen thuộc như “Tham thì thâm”, “Ăn một miếng, tiếng để đời” hay ‘Máu tham hễ thấy hơi đồng thì mê”.
“Được voi đòi tiên” là một trong số đó, được sử dụng để diễn tả lòng tham không đáy. Đồng thời, nó còn ngụ ý khuyên răn con người phải “biết đủ” và trân trọng cuộc sống hiện tại.
Xuất xứ và ý nghĩa của thành ngữ “Được voi đòi tiên”
Thành ngữ này bắt nguồn từ một món đồ chơi dân gian được nặn bằng bột màu tên tò he. Chúng thường có hình thù của những loài vật quen thuộc và các vị tiên.
Ở Nghệ Tĩnh, những món đồ chơi hình loài vật còn được gọi là “voi”, chúng có màu sắc đơn điệu, ít tốn bột và công phu nên giá thành cũng sẽ rẻ hơn so với hình tiên.
Vì vậy, “Được voi đòi tiên” nghĩa đen là nói việc đã sở hữu tò he hình thú vật rồi mà vẫn muốn hình tiên. Thành ngữ đậm chất dân gian này còn ý chỉ những người tham lam, không bao giờ thỏa mãn với thứ mình đang có.
Sự vận dụng khéo léo thành ngữ Được voi đòi tiên trong thi phẩm Thói đời
Trần Tế Xương là một nhà thơ trào phúng nổi bật của nền nghệ thuật nước nhà. Ông đã dùng ngòi bút cùng giọng điệu châm biếm chua chát để phơi bày nỗi đau phận đời mình cũng như những ung nhọt thối nát tồn đọng trong xã hội thực dân nửa phong kiến.
Thói đời là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thi ca ấy của thi sĩ. Bài thơ thể hiện sự chán nản với nghề làm thơ và xã hội cũ, nơi những người có tài không được trọng dụng, phải sống trong cảnh bần hàn, lầm lũi.
Trần Tế Xương sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú kết hợp cùng lớp ngôn ngữ bình dị, giàu sức gợi. Ông còn mang vào thi phẩm dáng dấp văn học dân gian với thành ngữ “Được voi đòi tiên”.
“Ở bể ngậm ngùi cơn tới lạch,
Được voi tấp tểnh lại đòi tiên.” – Thói đời
Tác giả đã điều chỉnh và vận dụng linh hoạt thành ngữ, khiến cho mạch thơ trở nên tự nhiên hơn. Ông thẳng thắn đối diện bản thân, soi chiếu tận hang cùng ngõ hẻm của tâm hồn mình.
Qua đó, Trần Tế Xương phơi trải sự chán chường, bất bình với thời đại bệ rạc, thối nát lên từng câu chữ. Chính nó đẩy ông cùng gia đình vào cảnh đói khổ, bị người đời khinh rẻ, giễu cợt.
Lòng tham “Được voi đòi tiên” trong tiểu thuyết Tắt đèn
Tiểu thuyết Tắt đèn là một áng văn đầy đau đớn về tình cảnh của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám. Họ luôn bị cái nghèo bám riết, trải qua nhiều nỗi bất hạnh vì chế độ sưu thuế khắc nghiệt.
Nhân vật chính của tác phẩm là chị Dậu vừa đảm đang lại tháo vát và sinh ra trong gia đình trung lưu khá giả. Thế nhưng kể từ khi lấy chồng, cuộc đời người phụ nữ phải đối mặt với nhiều sự bất hạnh, đắng cay.
Chị Dậu làm việc quần quật, không lúc nào nghỉ ngơi để chăm lo gia đình. Cứ mỗi mùa sưu thuế đến, gánh nặng lại đè lên bờ vai mỏng manh, khiến người phụ nữ ấy phải chạy khắp nơi để vay tiền nộp cho những tên quan tàn ác.
Bọn chúng không hề thương xót khi chứng kiến tình cảnh ấy mà còn bắt chị nộp cả tiền sưu cho người em trai đã mất. Sự tham lam “được voi đòi tiên” của đám quan xấu xa trực tiếp đẩy gia đình vào vực thẳm tăm tối không lối thoát.
“Vâng, cháu thấy các ông ấy bảo chú nó chết dở năn tây, nên còn phải đóng xuất sưu năm nay. Nếu nó chết chẵn năm tây thì mới được trừ.” – Tắt đèn
Bản chất xấu xa, vô nhân tính của các tên quan được Ngô Tất Tố khắc họa một cách chân thật và trần trụi. Mang danh nghĩa “phụ mẫu của dân” nhưng chúng chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân, sẵn sàng bóc lột đến cùng những mảnh đời bất hạnh.
Qua đó, Ngô Tất Tố đã tố cáo ách thống trị tàn bạo, khắc nghiệt trong xã hội thực dân nửa phong kiến lúc bấy giờ. Đồng thời, ông cũng dựng nên cả một bức tranh làng quê Việt Nam hoang tàn, ảm đạm mỗi mùa thuế sưu.