Chỉ một mùi hương cũ cũng đủ để làm sống dậy trong lòng những kẻ tha hương nỗi nhớ nhung quê nhà da diết. Nó đã trở thành nguồn cảm hứng hun đúc nên nhiều áng thi ca rung động mọi thế hệ, tiêu biểu là bài thơ Gặp lá cơm nếp do Thanh Thảo chấp bút.
Tác phẩm được trích từ Dấu chân qua tràng cỏ ra đời vào năm 1978. Xuyên suốt bài thơ là nỗi nhớ mùi hương cơm nếp và người mẹ tần tảo nơi quê nhà của thi sĩ.
Tác giả Thanh Thảo và những vần thơ trĩu nặng suy tư
Nhà thơ Thanh Thảo tên thật là Hồ Thành Công sinh năm 1946 ở huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi. Ông từng tốt nghiệp khoa Ngữ văn trường Đại học Tổng hợp Hà Nội và có khoảng thời gian công tác tại chiến trường miền Nam.
Ngoài sáng tác thơ ca, Thanh Thảo còn tham gia vào lĩnh vực viết báo và đạt được nhiều giải thưởng danh giá. Ông từng giành giải thưởng Ban Văn học Quốc phòng An ninh, Hội Nhà văn Việt Nam cũng như Giải thưởng văn học Đông Nam Á.
Tên tuổi tác giả gắn liền với những chùm thơ giàu suy tư về thế sự, có sức sáng tạo bền bỉ cả trước và sau chiến tranh. Những thi phẩm tiêu biểu của ông phải kể đến là Những người đi tới biển (1977), Dấu chân qua trảng cỏ (1978), Những ngọn sóng mặt trời (1981), Khối vuông ru-bích (1985) hay Từ một đến một trăm(1988).
Thơ ca Thanh Thảo là tiếng nói của tầng lớp tri thức mang trong mình nhiều suy tư, trăn trở về thời đại cũng như thân phận con người. Ông nhìn thấu nỗi lòng và miêu tả họ với thái độ trân trọng, bao dung.
Ngòi bút thi sĩ đào sâu và khai thác con người ở khía cạnh nội tâm với những suy nghĩ, quan điểm về cuộc sống. Từ đó, ông gửi gắm vào trang viết niềm khao khát hạnh phúc cũng như sự an yên.
“Thơ đích thực không nhằm giáo dục ai, cải tạo ai, nhưng nó lại giúp thanh lọc tâm hồn con người. Thơ còn là đôi nạn giúp người tàn tật đứng dậy, bước đến với mọi người, là đôi bàn tay chìa ra với mọi người, vâng, chính là thơ, và đôi bàn tay thơ như đôi lá xanh dung dị, gần gũi.” – Nhà thơ Thanh Thảo chia sẻ quan niệm của mình về sứ mệnh của thi ca
Dù ở thời kỳ nào, hồn thơ Thanh Thảo cũng luôn bày tỏ sự băn khoăn và trăn trở về nhân sinh. Nếu như trong thời chiến ông tập trung xây dựng hình ảnh người lính mang đậm chất sử thi thì sau khi hòa bình lập lại, nhà thơ lại khắc họa chân dung những con người bình thường, dung dị.
Gặp lá hương nếp nằm trong số sáng tác nổi bật của nhà thơ, trích từ tập Dấu chân qua tràng cỏ. Thi phẩm được chấp bút bởi một tâm hồn yêu thương quê hương hết mực, luôn nhớ nhung người mẹ kính yêu cùng mùi cơm nếp thân quen.
Mùi hương cơm nếp gắn liền với hình bóng người mẹ
Mạch cảm xúc trong bài thơ Gặp lá cơm nếp nảy nở từ một tình huống đặc biệt. Người chiến sĩ vốn xa nhà đã lâu tình cờ bắt gặp làn khói với hương thơm cơm nếp nồng nàn, khiến tâm hồn anh dâng trào nỗi nhớ nhung quê hương.
Đây là một sáng tạo nghệ thuật của thi sĩ, chạm đến trái tim những kẻ phải rời xa tổ ấm và quê nhà vì chiến tranh. Từ đó khơi dậy ở họ sự đồng cảm sâu sắc, dùng cả tấm lòng để cảm nhận tác phẩm.
“Xa nhà đã mấy năm
Thèm bát xôi mùa gặt.” – Gặp lá cơm nếp
Thanh Thảo không sử dụng từ ngữ mĩ miều mà thay vào đó là những câu chữ dung dị nhưng vẫn giàu tính biểu cảm. Chỉ một tiếng “thèm” cũng đủ để lột tả tâm trạng của kẻ xa quê, nhớ đến cồn cào bát xôi từng gắn liền suốt thời thơ ấu.
Người chiến sĩ đã hành quân qua nhiều cung đường, bắt gặp biết bao cảnh vật cùng món ăn mới lạ. Thế nhưng đối với anh, không gì có thể so sánh được với bát xôi nếp, vốn là đặc sản nơi đất mẹ.
Vì vậy, khi tình cờ bắt gặp làn khói nghi ngút, anh đã không thể giấu nổi sự xúc động. Vào giây phút ấy, trong lòng nhân vật bỗng dâng lên nỗi mong ngóng, nhớ thương người mẹ tảo tần ở gian nhà tranh nơi quê hương.
Tuy nhiên dưới ngòi bút nhà thơ Thanh Thảo, người chiến sĩ ấy cũng mơ hồ nhận ra sự khác biệt trong mùi hương bát cơm nếp. Dường như giờ đây mọi thứ đã âm thầm thay đổi, không còn giống như ký ức hay tưởng tượng của anh.
“Khói bay ngang tầm mắt
Mùi xôi sao lạ lùng.” – Gặp lá cơm nếp
Đang chìm trong nỗi niềm suy tư ấy thì mạch thơ lại đột ngột thay đổi, hướng về người mẹ một mình ở quê nhà. Bằng cách vận dụng câu hỏi tu từ, tác giả đã khắc họa tinh tế sự nhung nhớ dâng trào nơi tâm hồn kẻ tha hương.
“Mẹ ở đâu, chiều nay
Nhặt lá về đun bếp.” – Gặp lá cơm nếp
Trong suốt tháng ngày hành quân, chưa bao giờ người chiến sĩ thôi mong ngóng hình bóng mẹ. Thế nhưng vào buổi chiều ngày bắt gặp bát cơm nếp, nỗi nhớ ấy trở nên da diết và khắc khoải hơn, xâm chiếm toàn bộ suy nghĩ trong anh.
Đứa con nơi tiền tuyến không chỉ nhớ hình bóng mẹ mà còn cả thói quen “nhặt lá về đun bếp”. Chi tiết ấy đã thể hiện tấm lòng hiếu thảo của anh, dù ở xa nhưng luôn hướng về người phụ nữ từng nuôi dưỡng mình bằng tất cả tình yêu thương.
Ở cách xa quê hương là vậy nhưng chàng lính như thấy được dáng vẻ tào tần của mẹ. Hương thơm nồi xôi bà nấu ngày nào đang vấn vương, thơm lừng cả quãng đường hành quân anh đi.
“Phải mẹ thổi cơm nếp
Mà thơm suốt đường con.” – Gặp lá cơm nếp
Cũng chính mùi hương ấy đã nhẹ nhàng an ủi, xoa dịu nỗi nhớ nhung tràn ngập tâm hồn người chiến sĩ. Nó tiếp thêm sức mạnh cho anh để mạnh mẽ và can đảm hơn, tiếp tục sự nghiệp giải phóng đất nước cao cả.
Chỉ vỏn vẹn hai khổ thơ nhưng Thanh Thảo đã lột tả một cách đầy đủ các cung bậc cảm xúc của người chiến sĩ khi bắt gặp mùi cơm nếp thân thương. Đây cũng là thứ làm nên cái phách điệu luyến thương níu hồn độc giả, khiến tác phẩm trường tồn mãi với thời gian.
Nỗi nhớ thương mẹ quyện hòa cùng tình yêu nước trong Gặp lá cơm nếp
Ở Gặp lá cơm nếp, tác giả Thanh Thảo không đơn thuần tái hiện lại mùi cơm nếp thân quen mà còn bộc lộ cả nỗi nhớ thương mẹ và tình yêu đất nước nơi tâm hồn chàng lính xa nhà. Mỗi lần bắt gặp hương thơm ấy là nhân vật lại nhớ về trách nhiệm của mình đối với dân tộc.
Là người từng có thời gian chiến đấu nơi chiến trường, hơn ai hết Thanh Thảo thấu hiểu mảnh xúc cảm và suy tư của những chàng lính trẻ. Vì vậy, ông đã đặt mình vào hoàn cảnh nhân vật để rồi phơi trải lên trang viết sự nhớ nhung đất mẹ.
“Ôi mùi vị quê hương
Con làm sao quên được.” – Gặp lá cơm nếp
Nhiều năm rời xa vòng tay mẹ và xóm làng nhưng người lính ấy vẫn không thể nào quên được hương vị quen thuộc suốt thời ấu thơ. Đối với anh, cơm nếp không chỉ là một món ăn đơn thuần mà còn tượng trưng cho tình mẫu tử thiêng liêng.
Trong tác phẩm, Thanh Thảo còn bày tỏ quan điểm tiến bộ về Cách mạng cũng như trách nhiệm của người lính đối với vận mệnh dân tộc. Nhà thơ cho rằng lòng yêu nước không tách rời mà ngược lại, gắn bó mật thiết với tình thương gia đình.
Chính nỗi nhớ nhung mẹ già và những người thân yêu đã tiếp thêm sức mạnh cho các chàng lính trẻ, giúp họ dũng cảm vượt qua muôn ngàn thử thách khắc nghiệt nơi chiến trường. Ở Tây Tiến, thi sĩ Quang Dũng cũng có lần bộc bạch một cách kín đáo dòng suy nghĩ này.
“Mắt trừng gửi mộng qua biên giới,
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm.” – Tây Tiến
Gặp lá cơm nếp khép lại với hình ảnh dãy Trường Sơn hùng vĩ, vốn là chốn yên nghỉ của biết bao anh hùng. Trong ngòi bút nhà thơ Thanh Thảo, dường như mỗi cành cây ngọn cỏ nơi đây cũng nhìn thấu lòng người mà tỏa ra hương thơm nồng nàn, xoa dịu phần nào sự mất mát, xót xa.
“Cây nhỏ rừng Trường Sơn
Hiểu lòng nên thơm mãi.” – Gặp lá cơm nếp
Những người lính trẻ không tiếc tuổi xuân mà xung phong ra chiến trường, hiến dâng sức mình để bảo vệ nền độc lập và tự do dân tộc. Tấm lòng bao la ấy của họ đã lay động cả thiên nhiên, khiến đất trời cũng phải nể phục.
Tác giả không trực tiếp phác họa nỗi khó khăn, vất vả trên chặng đường hành quân, thế nhưng độc giả vẫn có thể cảm nhận được một cách rõ ràng điều ấy. Những chàng lính chẳng những phải đối mặt với bom đạn kẻ thù mà còn cả sự nhớ nhung quê nhà da diết.
Nhà thơ Thanh Thảo đã bóc tách hiện thực và đi sâu vào nội tâm người lính để thể hiện nỗi dằn vặt ấy. Ông không đơn thuần chỉ quan sát những chiến công vang dội mà còn nhìn thấy ở họ giây phút đầy cảm xúc đậm chất đời thường.
Đây chính là nét đặc sắc trong trang thơ Thanh Thảo, khiến từng câu chữ ông viết ra đều chạm đến tầng sâu tâm hồn độc giả. Với tác phẩm Gặp lá cơm nếp, thi sĩ đã thể hiện phần nào vẻ đẹp hào hùng, lãng mạn của người lính thời chiến.
Bàn tay tài hoa của thi sĩ Thanh Thảo trong Gặp lá cơm nếp
Giá trị của một tác phẩm không chỉ nằm ở chiều sâu về mặt nội dung mà còn cả phương diện nghệ thuật. Là người suốt đời theo đuổi thi ca chân chính, Thanh Thảo thấu hiểu hơn ai hết điều này và ông đã thể hiện dấu vân tay độc đáo thông qua Gặp lá cơm nếp.
Thi sĩ đã vận dụng tài tình thể thơ năm chữ quen thuộc, kết hợp cùng cách gieo vần, ngắt nhịp linh hoạt. Từ đó, ông dễ dàng truyền tải đến người đọc những tâm tư, tình cảm hằn sâu trong lòng chàng lính xa nhà.
Không chỉ vậy, Thanh Thảo còn tự ý thức trách nhiệm của kẻ cầm bút đối với việc sử dụng ngôn ngữ thi ca. Vì vậy, từng câu thơ ông thai nghén nên đều được trau chuốt và gạn lọc kỹ lưỡng, sao cho tìm ra từ ngữ đẹp đẽ, giàu giá trị biểu cảm nhất.
“Chớ nên tưởng rằng ngôn ngữ thơ là làm phong phú ngôn ngữ con người, mà nó chỉ chắt lọc tinh túy của ngôn ngữ con người.” – Thanh Thảo thể hiện quan điểm của mình về ngôn từ nghệ thuật
Trong Gặp lá cơm nếp, bàn tay nghệ thuật tài hoa của nhà thơ còn được bộc lộ ở việc kết hợp nhuần nhuyễn nhiều biện pháp tu từ như đảo ngữ, so sánh hay ẩn dụ. Nó khiến tác phẩm trở nên giàu ý nghĩa cũng như hấp dẫn và thu hút hơn.
Tài năng thi ca của Thanh Thảo cùng tác phẩm vẫn neo đậu nơi bến tâm hồn kẻ thưởng thức. Lần giở Gặp lá cơm nếp, độc giả sẽ hiểu hơn về người lính cũng như một thời oanh liệt đã qua để rồi thêm trân trọng nền hòa bình, độc lập nước nhà.