Mỗi người cầm bút khi bước chân vào lĩnh vực nghệ thuật và cái đẹp đều mang trong mình tư tưởng cùng góc nhìn riêng. Bằng tiểu luận Mấy ý nghĩ về thơ ra đời năm 1949, Nguyễn Đình Thi đã thể hiện những dòng suy nghĩ sâu sắc của ông về địa hạt thơ ca trù phú.
Từng lời lẽ cùng câu chữ trong tác phẩm đều in đậm tài năng và kinh nghiệm sống, vốn hiểu biết phong phú của nghệ sĩ đa tài ấy. Cũng chính nó đã mang tên tuổi Nguyễn Đình Thi đi xa, để lại dấu ấn khó quên nơi tâm hồn những kẻ yêu mến, say mê thơ.
Cái tôi tìm tòi nghệ thuật của Nguyễn Đình Thi và tiểu luận Mấy ý nghĩ về thơ
Nguyễn Đình Thi sinh năm 1924 tại tỉnh Luông Pra Băng, Lào. Tuy nhiên, nguyên quán của nhà văn ở làng Vũ Thạch, nay là phố Bà Triệu thuộc địa phận phường Tràng Tiền, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.
Thuở nhỏ, văn sĩ sớm bộc lộ trí thông minh và sự ham học hỏi của mình khi học giỏi ở tất cả các môn, đặc biệt là Triết học. Thậm chí, ngay từ lúc còn ngồi trên ghế nhà trường, ông đã cùng một số người bạn nghiên cứu chủ nghĩa Mác.
Cuộc đời nhà văn gắn bó chặt chẽ với nền Cách mạng nước nhà. Sau khi tốt nghiệp Tú tài, văn sĩ theo học ngành luật ở Đại học Đông Dương và trở thành một trong những cán bộ chủ chốt của Hội Văn hoá Cứu quốc.
Là nhà hoạt động chính trị, sĩ quan quân đội nhưng mỗi khi nhắc về Nguyễn Đình Thi, đa số độc giả đều nghĩ đến một người nghệ sĩ đa tài. Với khát khao trau dồi vốn sống và nghệ thuật, ông luôn cố gắng học hỏi, tìm tòi để tiếp nhận những cái mới, nâng cao bút lực.
“Một tài năng tài hoa toàn diện hiếm có, một sức sáng tạo mãnh liệt. Trên hầu hết các thể loại, từ văn thơ đến âm nhạc, sân khấu điện ảnh, lý luận phê bình anh đều đạt đỉnh cao.” – Nhà lý luận phê bình Hà Xuân Trường nhận xét về nghệ sĩ đa tài Nguyễn Đình Thi
Tác giả đã có lần thẳng thắn thừa nhận những thiếu hụt về vốn sống của mình. Cũng chính vì điều đó mà trong sự nghiệp văn chương, chưa bao giờ người ta nhìn thấy một Nguyễn Đình Thi ngừng học hỏi và đổi mới.
“Viết tiểu thuyết về một giai đoạn lịch sử của dân tộc ta, như trong quyển “Vỡ bờ” này, nhiều lúc tôi cảm thấy ngòi bút của mình bất lực lắm. Vì vốn sống trong cách mạng ít ỏi”; “Cha mẹ tôi sinh tôi ở bên Lào, mãi đến năm lên sáu tôi mới được về nước. Mà về nước, tôi lại ít được ở nông thôn. Cho nên có nhiều thiệt thòi. Vì vậy, tôi chỉ ngơm ngớp lo cho mình giống cái chú thiếu niên nọ, ở thị thành quen, hôm về nhà quê, thấy cái lưỡi cày trên đường đất dẻo, làm lõm một vệt, thì reo lên là vết bánh xe ôtô.” – Nguyễn Công Hoan ghi lại lời thổ lộ của Nguyễn Đình Thi trong cuốn Hỏi chuyện các nhà văn
Nguyễn Đình Thi dành nhiều tâm huyết nhất ở lĩnh vực thơ ca, luôn trăn trở biến tấu và đổi mới diện mạo cho những đứa con tinh thần của mình. Vì thế, không phải ngẫu nhiên mà người nghệ sĩ đa tài này được đánh giá là một cây bút tài năng trong nền Văn học nước nhà.
Đối với Nguyễn Đình Thi, mọi hình ảnh hay ngôn từ thơ đều được trau chuốt kỹ lưỡng, in đậm dấu vân tay người sáng tác. Không chỉ vậy, thứ cảm xúc và tư tưởng trong tác phẩm cũng phải thấm nhuần hơi thở cuộc đời, phảng phất triết lý nhân sinh sâu sắc.
Tác giả đã bộc lộ những trăn trở, suy tư về thơ ca nói riêng và nghệ thuật nói chung ấy trong tiểu luận Mấy ý nghĩ về thơ tại Hội nghị tranh luận văn nghệ ở Việt Bắc. Tác phẩm đăng lên báo văn nghệ số 10 -1949, sau này trở thành một phần của tập Mấy vấn đề văn học.
Tình cảm là đặc trưng cơ bản của thơ ca
Thuở xa xưa khi chưa có chữ viết, thơ ca đã xuất hiện và trở thành một phần quan trọng trong đời sống tinh thần nhân loại. Chính vì vậy, người ta luôn băn khoăn, kiếm tìm lời giải đáp về nguồn gốc thực sự của loại hình nghệ thuật độc đáo này.
Trong tiểu luận Mấy ý nghĩ về thơ, Nguyễn Đình Thi cho rằng thi ca thực chất bắt nguồn từ sự rung động nơi tâm hồn con người. Mỗi trạng thái cảm xúc, dù là phức tạp hay tế vi cũng đều có thể làm nảy nở những câu chữ và lời thơ đẹp đẽ.
Với tư cách nghệ sĩ chân chính, ông còn khẳng định tình cảm trong thơ phải là sự rung động chân thật từ tận đáy lòng. Chỉ khi đó, nó mới có thể chạm tới mọi trái tim, len lỏi đến những tầng sâu kín nhất ở tâm hồn con người.
“Ta nói trời xanh hôm nay nên thơ nhưng chính ra là lòng chúng ta mang một nỗi niềm vui buồn nào mà muốn làm thơ hoặc đọc thơ về trời xanh.” – Mấy ý nghĩ về thơ
Từ nền văn học xa xưa cho đến hiện tại, không có một áng thi ca nào là ngoại lệ, nằm ngoài quy luật của cảm xúc. Chỉ khi sống hết mình với cuộc đời, cảm nhận sâu sắc những niềm vui và nỗi buồn thì con người ta mới có thể tạo nên các tác phẩm thơ trọn vẹn, đích thực.
Đây cũng chính là đặc trưng tiêu biểu của lĩnh vực thi ca, giúp độc giả dễ dàng xác định và phân biệt nó với loại hình văn xuôi. Thơ không có những chi tiết hay tình huống gay cấn mà ngược lại, lấy cảm xúc làm cứu cánh để rồi thăng hoa.
Đối với Nguyễn Đình Thi, khi người cầm bút dấn thân vào hành trình sáng tạo nghệ thuật cũng là lúc họ bắt đầu một cuộc đời thứ hai. Vì thế, giới nghệ sĩ không được ghi chép sự sống thuần túy mà phải gửi gắm trong tác phẩm cả góc nhìn cùng những cảm xúc riêng.
Nhà văn tài hoa này chưa bao giờ cảm thấy hài lòng các đứa con tinh thần do mình viết ra. Nguyễn Đình Thi cho rằng sáng tác nghệ thuật cũng giống như sống, phải không ngừng trải nghiệm, lăn lộn với bụi đời để chắt lọc nên những tác phẩm “vàng”.
Cách làm của ông khiến độc giả không khỏi liên tưởng đến nhà văn vĩ đại nước Nga Lev Tolstoy khi viết kiệt tác Chiến tranh và hòa bình. Đạo đức, lương tâm của người cầm bút đã buộc Nguyễn Đình Thi nhọc công với văn và đời.
“Làm thơ là đang sống, không phải chỉ nhìn lại sự sống, làm một câu thơ yêu, tâm hồn cũng rung động như khi có người yêu trước mặt.” – Mấy ý nghĩ về thơ
Thi sĩ sáng tác không chỉ để giải tỏa những nỗi niềm suy tư mà còn muốn truyền tải bức tranh tâm trạng ấy đến kẻ tiếp nhận. Khi đó, độc giả sẽ ngụp lặn dưới lớp ngôn từ óng ánh kia, giải mã từng cung bậc cảm xúc và lắng nghe tiếng lòng đang thổn thức của người làm thơ.
Với tư cách nghệ sĩ chân chính, Nguyễn Đình Thi còn nhạy bén nhận thấy rằng quá trình tiếp nhận ấy không diễn ra một cách bị động. Độc giả chính là kẻ đồng sáng tạo, mang đến cho tác phẩm sức sống và những nét nghĩa mới, thậm chí vượt xa khỏi dụng ý ban đầu của người viết.
“Nhưng kì thực, cái trạng thái tâm lí truyền sang ấy là người đọc tự tạo cho mình.” – Mấy ý nghĩ về thơ
Thơ ca không phải là chỉnh thể khép kín mà ngược lại, một cấu trúc mở cho phép người thưởng thức phát huy tài liên tưởng phong phú của mình. Đồng thời, chính nó cũng trở thành chiếc cầu kết nối tâm hồn tác giả với kẻ tiếp nhận, giúp họ tìm được sự đồng điệu, tiếng nói tri âm.
Mấy ý nghĩ về thơ và các đặc điểm khác của thi ca
Trong tiểu luận Mấy ý nghĩ về thơ, Nguyễn Đình Thi đã mang đến cho độc giả một cái nhìn toàn diện và đầy đủ nhất về thể thi ca. Tác giả không chỉ khẳng định vai trò quan trọng của tình cảm mà còn bày tỏ cả quan điểm riêng đối với các đặc điểm khác như ngôn từ hay tư tưởng, triết lý.
Mỗi khía cạnh xoay quanh thơ đều được cây bút đa tài của nền văn học Việt Nam trình bày một cách rõ ràng và chặt chẽ, xác đáng. Dường như ông đã vận dụng tất cả vốn hiểu biết cùng sự am hiểu về nghệ thuật để sáng tạo nên từng lời văn, câu chữ.
Tư tưởng trong thơ phải gắn bó chặt chẽ với cảm xúc con người
Đối với Nguyễn Đình Thi, thơ chỉ có cảm xúc thôi là chưa đủ mà còn phải chứa đựng cả những tư tưởng sâu sắc, giàu tính nhân văn. Nó trở thành hạt nhân tác phẩm, được kết tinh từ cách nhìn nhận, đánh giá hay suy nghĩ của người viết về nhân sinh.
“Nhà thơ, ngay cả các nhà thơ vĩ đại nhất cũng phải đồng thời là những nhà tư tưởng”. – Nhà văn nổi tiếng Biêlinxki khẳng định vai trò quan trọng của tư tưởng trong thơ
Tác phẩm nghệ thuật, trong đó có cả thơ ca sẽ không thể đi mãi với thời gian nếu người cầm bút chỉ đơn thuần miêu tả cuộc sống. Nó phải đặt ra những vấn đề nhức nhối về thời đại, trở thành tấm gương để độc giả tự soi chiếu và nhìn lại chính mình.
Vì vậy, mỗi nghệ sĩ một khi quyết định đặt chân đến địa hạt thơ ca, đều phải đồng thời trở thành “nhà tư tưởng”. Họ cần lách sâu vào bên trong lớp vỏ hiện thực để chắt lóc những gì tinh túy mang tính bản chất rồi dệt nên từng vần thơ da diết, soi đường cho cả dân tộc, đất nước.
Tuy nhiên, tư tưởng trong thơ không phải là một thứ triết lý cao siêu, xa vời thực tại. Ngược lại, nó gắn bó chặt chẽ với hiện thực cuộc sống mênh mông rộng lớn và những trạng thái cảm xúc phức tạp, khó nắm bắt của con người.
“Tư tưởng của thơ nằm ngay trong cảm xúc, tình tự.” – Mấy ý nghĩ về thơ
Vì vậy, độc giả cần nắm bắt và giải mã bức thông điệp được thi sĩ cẩn thận lồng ghép trong tác phẩm bằng một cách riêng. Họ phải thả hồn mình phiêu dạt theo mạch thơ, lắng nghe từng thổn thức ẩn giấu đằng sau lớp vỏ ngôn từ.
Hình ảnh trong thơ phải nảy nở từ hiện thực cuộc sống
Thơ tác động trực tiếp và len lỏi đến tâm hồn người thưởng thức thông qua hình ảnh. Đây là phương tiện chính để kẻ sáng tạo thể hiện tài năng văn học cũng như giãi bày những bộn bề, suy tư trong lòng.
Trong tác phẩm Mấy ý nghĩ về thơ, Nguyễn Đình Thi khẳng định rằng hình ảnh thi ca phải gắn liền với hiện thực đời sống. Chính thực tại mênh mông và bao la đã khơi nguồn cảm hứng, làm nảy nở ở người cầm bút những xúc cảm đẹp đẽ.
“Đụng chạm với hành động hàng ngày, tâm hồn nảy lên bao nhiêu hình ảnh như những tia lửa tóe lên khi búa đập vào sắt đe.” – Mấy ý nghĩ về thơ
Để có thể tạo nên những hình ảnh thơ làm xao xuyến độc giả, thi sĩ phải là người có trải nghiệm phong phú cùng tâm hồn nhạy cảm. Họ sống hết mình với cuộc đời, tỉ mỉ quan sát mọi chuyển động và phát hiện ở sự việc bình thường vẻ đẹp sáng ngời, lấp lánh.
Để tăng tính thuyết phục cho bài tiểu luận, Nguyễn Đình Thi còn mang vào trang viết câu thơ nổi tiếng trong Chinh phụ ngâm khúc. Dường như ông thấu cảm nỗi buồn của người chinh phụ sống với sự nhớ nhung da diết, một lòng ngóng trông bóng chồng.
“Tiếng địch thổi nghe chừng đồng vọng.” – Chinh phụ ngâm khúc
Đối với văn sĩ, hình ảnh trong thi ca là kết quả của sự giao hòa giữa tư tưởng và cảm xúc người cầm bút. Nghệ sĩ phải nuôi dưỡng, ấp ủ cảm hứng để rồi truyền tải tất cả những “hạt vàng” chắt lọc từ cuộc đời đến độc giả.
Không chỉ vậy, những hình ảnh mới mẻ, độc đáo trong thơ ca xuất phát từ cách cảm nhận cũng như đánh giá cuộc đời của thi sĩ. Nó đòi hỏi người làm nghệ thuật phải có một cái nhìn toàn diện và sắc sảo, mang tính khám phá về bản chất.
“Đối với nhà văn cũng như đối với nhà họa sĩ, phong cách không phải vấn đề kĩ thuật mà là vấn đề cái nhìn. Đó là một sự khám phá mà người ta không thể làm một cách cố ý và trực tiếp; bởi đó là một sự khám phá về chất, chỉ có được trong cách cảm nhận về thế giới, một cách cảm nhận nếu không do nghệ thuật đem lại thì mãi mãi sẽ không ai biết đến. ” – Tiểu thuyết gia vĩ đại Marcel Proust khẳng định tầm quan trọng của lăng kính chủ quan trong nghệ thuật
Họ phải vận dụng vốn sống cùng tài năng, mang lên địa hạt thi ca các hình ảnh vừa thân quen lại mới mẻ, không rập khuôn và nhàm chán. Nó khiến độc giả dừng tay trên trang giấy đáng lẽ lật đi để rồi cảm nhận những giá trị được nhà thơ gửi gắm.
Hơn nữa, chính cái nhìn khác biệt của người cầm bút cũng góp phần hình thành nên phong cách thi ca độc đáo, không thể trộn lẫn với bất kỳ cây bút nào khác. Nó khiến cho trang thơ thi sĩ viết ra in đậm màu sắc riêng, để lại trong tâm hồn độc giả ấn tượng khó phai mờ.
Sự kỳ diệu của ngôn từ trong Mấy ý nghĩ về thơ
Trong tiểu luận Mấy ý nghĩ về thơ, Nguyễn Đình Thi còn nhấn mạnh vai trò quan trọng của ngôn ngữ thơ. Nó là phương tiện chính để thi sĩ truyền tải đến độc giả những trăn trở, suy tư và cả tư tưởng, triết lý nhân sinh sâu sắc.
Ngôn ngữ thơ ca không phải là vẻ đẹp của những món đồ trang sức phù phiếm, xa hoa. Ngược lại, nó tựa như hạt ngọc quý giá được mài dũa và kết tinh bởi tài năng cùng tâm huyết người cầm bút.
Là thể loại văn học có dung lượng ngắn nhất, ngôn ngữ thơ cần sự cô đọng và hàm súc. Nó phải biểu đạt một cách chính xác những gì thi sĩ muốn gửi gắm đến người thưởng thức, đồng thời giàu tính gợi mở với nhiều nét nghĩa khác nhau.
“Điều kỳ diệu của thơ là mỗi tiếng, mỗi chữ, ngoài cái nghĩa của nó, ngoài công dụng gọi tên sự vật, bỗng tự phá tung mở rộng ra, gọi đến xung quanh nó những cảm xúc, những hình ảnh không ngờ.” – Mấy ý nghĩ về thơ
Sức hấp dẫn của bài thơ không phải ở những điều tác giả đã nói mà là tầng nghĩa sâu kín cần phải kiếm tìm. Do đó, sự cô đọng và hàm súc trong áng thi ca cũng giống như một khoảng trắng thuộc bức tranh thủy mặc, giúp độc giả lắng mình để rồi chiêm nghiệm các tư tưởng, tình cảm được ẩn giấu dưới lớp vỏ ngôn từ.
“Thơ, là cái đó: sự im lặng giữa các từ. Nếu người ta lắng nghe cái im lặng đó, thì có những tiếng dội rất đa dạng và tinh tế.” – Tố Hữu nói về sự sự cô đọng và hàm súc trong thi ca
Để tạo nên những dòng thơ vừa cô đọng, súc tích lại có thể chuyên chở các cung bậc cảm xúc mãnh liệt như thế, nhà thơ phải trải qua một quá trình lao động nghệ thuật vô cùng gian lao. Nó yêu cầu nghệ sĩ cân đo đong đếm từng câu chữ, không ngừng trau dồi tài năng và tích lũy vốn sống.
Bên cạnh đó, cây bút tài hoa của nghệ thuật nước nhà Nguyễn Đình Thi còn đề cao cả tính nhạc trong thơ. Nó không chỉ là thứ âm thanh được tạo ra bởi các quy luật bằng trắc thông thường mà còn xuất phát từ tiếng lòng người cầm bút.
“Thơ có một thứ nhạc nữa, một thứ nhịp điệu bên trong, một thứ nhịp điệu của hình ảnh, tình ý, nói chung là của tâm hồn.” – Mấy ý nghĩ về thơ
Chính những thổn thức đang trào dâng trong trái tim thi sĩ đã mang đến cho thơ ca một thứ nhịp điệu mới. Nó trở thành tiếng vọng và khắc sâu vào tâm hồn kẻ thưởng thức, khiến họ cảm nhận một cách chân thật muôn vàn tâm tư, tình cảm nơi người viết.
Quan điểm tiến bộ về thơ tự do của tác giả Nguyễn Đình Thi
Bằng tài năng cùng trải nghiệm nghệ thuật, Nguyễn Đình Thi đã mang đến cho độc giả một tư tưởng, quan niệm tiến bộ về thi ca. Đối với ông, thơ có nhạc tính cũng như nhịp điệu nhưng nó không phải là tất cả, chi phối toàn bộ tác phẩm.
Văn sĩ còn bày tỏ quan điểm về vấn đề thơ tự do và không có vần. Mỗi tác phẩm viết ra chính là kết quả của một hành trình lao động nghệ thuật hăng say, vì vậy nó đều mang nhịp điệu riêng, xuất phát từ những cung bậc cảm xúc nơi trái tim người sáng tác.
“Riêng tôi nghĩ rằng, không có vấn đề thơ tự do, thơ có vần và thơ không có vần. Chỉ có thơ thực và thơ giả, thơ hay và không hay, thơ và không thơ.” – Mấy ý nghĩ về thơ
Tác giả còn nhìn lại lịch sử phát triển của thi ca dân tộc, mỗi thời đại đều sản sinh ra một hình thức thơ mới. Sự cách tân ấy bao giờ cũng tạo nên cơn đại địa chấn trên diễn đàn nghệ thuật, trải qua thời gian dài mới dần ổn định, có chỗ đứng vững vàng.
Tâm hồn nhạy cảm cùng đôi mắt tinh tường của ông còn nhận ra những bước biến chuyển của thời cuộc. Chính vì vậy, nghệ thuật nói chung và thơ ca nói riêng cũng cần thay đổi để bắt kịp với nhịp sống mới.
“Nhịp điệu cũ, theo tôi, không còn đủ cho thơ của chúng ta.” – Mấy ý nghĩ về thơ
Nếu như nhà thơ khước từ mọi vang động của xã hội, chỉ sống trong thế giới riêng thì họ chẳng thể sáng tạo ra những tác phẩm có ý nghĩa. Vì vậy, giới nghệ sĩ phải luôn tìm tòi và học hỏi, dám đổi mới để không lặp lại người khác cũng như chính mình.
Tuy nhiên, những đổi mới trong thơ không đồng nghĩa với sự buông lỏng, cẩu thả. Ấy là bởi vì, thi ca luôn hướng đến vẻ đẹp toàn bích, buộc người cầm bút phải đặt trọn tâm huyết vào từng câu chữ.
Ở tác phẩm Mấy ý nghĩ về thơ, Nguyễn Đình Thi còn ví von luật lệ khi làm thơ với các kỷ luật trong Cách mạng. Cả hai không phải là những quy định trói buộc hà khắc mà đều hướng đến sự tự ý thức, đạo đức cùng trách nhiệm.
“Nhưng câu chuyện luật lệ trong thơ cũng như câu chuyện kỷ luật trong Cách mạng.” – Mấy ý nghĩ về thơ
Vì vậy, khi đã gánh trên vai trọng trách của người dẫn đường đến xứ sở cái đẹp, thi sĩ phải vừa không ngừng đổi mới lại luôn gìn giữ một trái tim dạt dào tình cảm. Có như vậy, tác phẩm họ viết ra mới trở thành tuyệt tác chung cho cả dân tộc, nhân loại.
Vì vậy, Nguyễn Đình Thi không chấp nhận bất cứ sự hời hợt hay cẩu thả nào ở nghề viết. Mọi câu chữ trong tác phẩm phải đều là “hạt ngọc trên trang bản thảo”, giàu chất gợi tả và chứa đựng nội dung giàu giá trị.
Bàn tay tài hoa của Nguyễn Đình Thi trong tiểu luận Mấy ý nghĩ về thơ
Tiểu luận Mấy ý nghĩ về thơ thành công không chỉ ở phương diện nội dung mà còn cả nghệ thuật. Tài năng đã song hành cùng tâm hồn nghệ sĩ, khiến từng lời văn ông viết ra đều để lại ấn tượng sâu sắc trong trái tim người cảm nhận.
“Anh Thi có một hồn thơ mãnh liệt, mà không dùng những hình thức quen, muốn đi tìm cái mới…Anh Thi chỉ để vào đấy những điều chỉ riêng mình anh rung cảm…Còn một cái nguy, là anh Thi đã gieo rắc lối thơ của anh vào trong làng thơ”. – Nguyễn Tuân khi nhận xét về thơ Nguyễn Đình Thi
Tài năng văn học của Nguyễn Đình Thi đã bộc lộ một cách rõ nét ở hệ thống luận điểm vô cùng đa dạng. Hơn một lần, ông đưa vào tiểu luận những áng thơ ca trứ danh cùng lời lẽ suy luận sắc bén.
Hơn nữa, tác giả còn sở hữu vốn ngôn từ rất đa dạng, giàu giá trị biểu đạt. Từng câu chữ nghệ sĩ đa tài này viết ra đều được trau chuốt kỹ lưỡng, truyền tải đến độc giả một cách đầy đủ những tâm tư, tình cảm ông muốn gửi gắm.
Bên cạnh đó, Nguyễn Đình Thi còn vận dụng khéo léo, tinh tế nhiều thủ pháp nghệ thuật khác nhau như câu hỏi tu từ, phép so sánh, liên tưởng hay nhân hóa. Nhờ vậy, bài tiểu luận không hề khô khan mà ngược lại, vô cùng sinh động và gần gũi.
Giọng điệu tác giả cũng thay đổi linh hoạt, lúc thì nhỏ nhẹ, tâm tình khi lại mạnh mẽ, quả quyết. Nó nhẹ nhàng khắc sâu vào tâm trí người đọc, khiến họ đồng cảm với những trăn trở, suy tư của ông.
Nguyễn Đình Thi là một cây bút đa tài ở nhiều lĩnh vực của nền văn học Việt Nam. Với tiểu luận Mấy ý nghĩ về thơ, ông đã để lại cho thế hệ sau những bài học quý báu về thơ ca cùng nghệ thuật nói chung.