Người xưa thường nói “Miếng ăn là miếng nhục” đều có ý nghĩa cả. Không tự nhiên mà mà câu thành ngữ này lại trở thành câu “cửa miệng” của người xưa. Hãy cùng tìm hiểu nội dung và lý giải ý nghĩa đằng sau câu nói đó ngay.
Giải nghĩa câu “Miếng ăn là miếng nhục”
“Miếng ăn là miếng nhục” hiểu như thế nào mới đúng? Ăn là hoạt động thường ngày và cơ bản của con người. “Nhục” là trạng thái cảm xúc bịn hạ thấp, xúc phạm. Từ “miếng” được nhắc lại hai lần trong câu tạo nên cảm giác song hành của hai trạng thái.
Về mặt nghĩa đen, “miếng ăn là miếng nhục” ý chỉ những người vì được 1 miếng ăn mà phải hạ thấp bản thân của mình. Đây có thể vì nhiều nguyên nhân: thèm thuồng hay nghèo đói đến mức không có gì ăn mà phải đi xin đồ ăn của người khác. Để được một “miếng” ăn mà phải chấp nhận bỏ lại sĩ diện, chấp nhận tủi nhục.
Về nghĩa bóng, câu thành ngữ là sự hạ thấp giá trị bản thân (nhân cách, phẩm giá) vì gái trị vật chất (miếng ăn). Điều này xảy ra khi điều kiện sinh tồn không có, phải bắt buộc bỏ qua cả cái tôi để có thể được sống. Có thể vì nhiều nguyên nhân dẫn đến việc này nhưng chung quy lại vẫn là cảm giác tủi hờn, khổ sở của bản thân khi ở hoàn cảnh khó khăn.
Qua đây, người xưa luôn muốn nhắc nhở con cháu hãy biết trân trọng từng bữa ăn mình có được. Để có được “một bữa no” không phải điều dễ dàng gì. Mỗi bữa ăn có thể là mồ hôi, công sức của nhiều người đã bỏ ra mới có được. Đừng để đến khi không còn gì, chỉ vì được ăn mà chúng ta phải bỏ qua sĩ diện, danh giá của bản thân mình.
Nỗi ám ảnh về “miếng ăn” trong cái đói nghèo
Không phải ngẫu nhiên mà câu thành ngữ “Miếng ăn là miếng nhục” lại tồn tại lâu như vậy. Đó là sự ám ảnh của cả một thế hệ nghèo đói xưa kia khi cái ăn không có đủ.
Nói về chuyện cái đói, có lẽ bất kể người nông dân Việt Nam nào cũng “thấm nhuần”. Mất mùa, dịch bệnh, thiên tai là những thứ khiến cho đời sống người nông dân xưa trở nên khổ sở. Nhất là trong thời đại phong kiến, địa chủ thì dư thừa, người dân thì đói khát. Vì một miếng ăn cho cả gia đình mà họ phải làm cả những việc dường như không phải của con người.
Nói đến “Miếng ăn là miếng nhục” thì cũng không thể bỏ qua nạn đói năm 1945. Khoảng 2 triệu đồng bào rơi vào cảnh chết đói, nơi xác chết còn nhiều hơn người sống. Không có bất kỳ thứ gì để ăn, con người rơi vào tình trạng không thể thê thảm, đáng thương hơn.
Cái đói, cái nghèo khiến cho ông bà xưa ám ảnh. Những bữa cơm trộn sắn, trộn khoai. Những bữa ăn không no, thiếu thốn. Đó cũng chính là lý do mà người ta “sợ hãi” với cái đói đến vậy.
Ngày nay, khi cuộc sống phát triển, “miếng ăn” không còn là nỗi lo quá đáng sợ. Thay vì “ăn no mặc ấm” thì người ta hướng đến “ăn ngon mặc đẹp”. Nhưng cũng không thể vì thế mà quên đi những khó khăn, vất vả trước đây. Nó như lời nhắc nhở mỗi người cần phải trân trọng giá trị của đồ ăn, của cuộc sống hiện tại.
Hình ảnh “miếng ăn” trong văn học Việt Nam
Không chỉ có ở trong đời sống, ngay trong những tác phẩm văn học, cái đói nghèo và sự ám ảnh về ‘miếng ăn” cũng làm cho nhiều tác giả không thể kiềm lòng. Có thể kể đến một vài câu chuyện giúp ta hiểu hơn lý do “miếng ăn là miếng nhục” dưới đây:
Tác phẩm “Một bữa no” nhà văn Nam Cao có đoạn viết: “Chao ôi! Nếu người ta không phải ăn thì đời sẽ giải dị biết bao?” hay đoạn “Những lúc đói, trí người ta thật sáng suốt”. Nhưng đâu ai biết rằng, chỉ vì “một bữa no” sau quá nhiều bữa đói mà người ta phải chết vì bội thực.
Nhà văn Tô Hoài trong cuốn “Chuyện cũ Hà Nội” cũng viết về nhân vật Vinh khi đói: “Có gì mà ăn lúc này! Chân tay nó khăng khiu, xám ngắt. Tôi có thể đoán cái đói bằng con mắt Vinh. Mắt Vinh cứ xanh dần lên. Có hôm mắt nó xanh lét như mắt mèo. Đói xanh mắt – có thế thật. Các cụ ngày trước ví chẳng sai”.
Hay trong chuyện “Trẻ con không biết ăn thịt chó” thì cũng chính “miếng ăn là miếng nhục” được khắc họa rõ ràng nhất. Chỉ vì một miếng thịt chó mà đã khiến cho nhà văn Nam Cao phải thốt lên rằng: “Trời thì cay nghiệt như một bà già thiếu ăn ngay từ lúc còn thơ.” Phải chăng, cũng chính nhà văn cũng không thể chịu được sự nhục nhã cho nhân vật của mình khi thiếu đi cái ăn hằng ngày?
Những xót xa, cay đắng, nhục nhã của “miếng ăn là miệng nhục” được tái hiện một cách đầy chân thực qua ngòi bút của các nhà văn. Thế mới thấy, cái giá trị của miếng ăn nó có thể làm con người ta thay đổi đến như thế nào.
Tục ngữ, thành ngữ về chuyện ăn uống
Chuyện ăn uống ra sao, miếng ăn như thế nào là đề tài quen thuộc trong ca dao, tục ngữ Việt Nam. Dưới đây là những câu nói gần gũi về chủ đề này mà cha ông muốn con cháu hiểu được:
- Ăn trông nồi, ngồi trông hướng.
- Một miếng khi đói bằng một gói khi no.
- Miếng ăn là miếng tồi tàn/ Mất đi một miếng lộn gan lên đầu”.
- Ăn trông nồi, ngồi trông hướng.
- Ăn một miếng, tiếng cả đời.
- Ăn bát cơn dẻo nhớ nẻo đường đi.
- Có khó mới có miếng ăn/ Không dưng ai dễ đem phần đến cho.
- Ăn cá nhả xương, ăn đường nuốt chậm.
- Ăn oản của chùa phải quét lá đa.
Kết luận
“Miếng ăn là miếng nhục” – câu thành ngữ đầy ẩn ỹ đã được giải thích qua bài viết trên đây. Thế mới thấy, cha ôn ta có thể biến mọi thứ trở thành lời khuyên, bài học cho con cháu, ngay cả từ “miếng ăn”. Hi vọng rằng, hiểu được ý nghĩa câu thành ngữ này, mỗi người sẽ biết trân trọng hơn, biết ơn hơn những gì mình đang được hưởng thụ hiện nay.