Là một trong những người tiên phong cho trào lưu Thơ Mới, ngòi bút Lưu Trọng Lư có sự đan xen giữa cổ điển và hiện đại. Các sáng tác do ông viết ra đều làm rung động mọi trái tim bởi cái tôi trữ tình luôn sống ở cõi chiêm bao, mơ mộng.
Nắng mới là áng thi ca tiêu biểu cho tiếng thơ Lưu Trọng Lư, ra mắt công chúng vào năm 1939. Nó được ví như một trong những thi phẩm hay nhất viết về người mẹ, để lại ấn tượng khó phai mờ nơi tâm hồn độc giả bởi sự mộc mạc, hoài niệm.
Hồn thơ Lưu Trọng Lư là sự hòa quyện giữa chất hiện đại và cổ điển
Lưu Trọng Lư sinh năm 1911 tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Ông lớn lên trong một gia đình quan lại có xuất thân nho học, được tiếp xúc với văn chương từ sớm.
Ông được biết đến như một nhà thơ tài hoa, nằm trong số những người khởi xướng và cổ vũ cho phong trào Thơ Mới. Bên cạnh đó, tác giả còn tham gia viết văn cũng như soạn kịch.
Lưu Trọng Lư không theo đuổi lối thơ Tây hóa như Xuân Diệu hay nỗi sầu vạn cổ hệt Huy Cận. Ngược lại, ông để lại dấu ấn trong lòng người thưởng thức bởi một hồn thơ vừa hiện đại, mới mẻ nhưng cũng rất mực trong trẻo, thi vị.
Thi sĩ đóng góp tích cực cho nền thơ ca nước nhà cả trước và sau thời kỳ Cách mạng Tháng Tám. Ở bất kỳ giai đoạn nào của lịch sử, ngòi bút Lưu Trọng Lư cũng đều hướng đến cái đẹp cùng những rung động khó diễn tả thành lời nơi nội tâm con người.
Ở các sáng tác do nhà thơ chấp bút, độc giả đều có thể bắt gặp niềm vui và nỗi buồn, sự xao xuyến trước cái đẹp hay mong ước về một cuộc sống tốt đẹp hơn. Lưu Trọng Lư đã dồn nén mọi tâm tư của mình vào thi ca, dệt nên những câu chữ trĩu nặng xúc cảm.
Tác phẩm đặc sắc góp phần đưa tên tuổi nhà thơ đi xa là Tiếng thu, được xuất bản vào năm 1939. Ở tập thơ này, thi sĩ đã sử dụng bút pháp chấm phá tượng trưng kết hợp cùng nhạc điệu sâu lắng và hình ảnh lơ đãng, mộng mị.
Cũng ở sáng tác này, thi sĩ đã có những vần thơ dung dị và đẹp đẽ về người mẹ kính yêu. Bên cạnh đó, ông còn đặc biệt nhắc đến hình ảnh nàng thiếu nữ hồn nhiên đang độ tuổi yêu đương dệt mộng tình.
“Trong những tác phẩm của tôi, tôi chỉ có một sự cộng tác rất tầm thường, rất dung dị, rất lương thiện… ấy là sự cộng tác của những người đàn bà. Đôi mắt họ vẫn trong trẻo hiền lành như một bến thu. Tiếng nói của họ vẫn là nhạc điệu của những nhạc điệu. Những con vật xinh xinh ấy biết tỉa lông mày, đánh móng tay nhưng cũng biết nuôi tằm quay tơ và dệt những tấm áo cho thể chất và cho linh hồn của nhân loại.” – Nhà thơ Lưu Trọng Lư tâm sự về tập thơ Tiếng thu
Nắng mới là một thi phẩm được trích từ tập Tiếng thu, khắc họa bóng hình người mẹ trong hoài niệm, tâm tưởng của tác giả. Lưu Trọng Lư đã mượn ngôn từ để ký thác nỗi lòng mình, biến tình mẫu tử thiêng liêng trở thành áng thơ nuôi dưỡng tâm hồn mọi thế hệ độc giả.
Lời đề từ cảm động và nhan đề Nắng mới
Trước khi cất lên những dòng thơ da diết, Lưu Trọng Lư đã xây dựng nên lời đề từ đầy cảm động. Thi sĩ phơi trải lên trang viết tình cảm dành cho mẹ cha, dùng nghệ thuật để bày tỏ lòng mình.
“Tặng hương hồn thầy mẹ.” – Lời đề từ đầu thi phẩm Nắng mới
Thi ca là phương tiện duy nhất để giới nghệ sĩ truyền tải tình yêu đến những người có ơn nuôi dưỡng cũng như bao bọc suốt tuổi nhỏ. Giờ đây khi đã thành công và được nhiều độc giả biết đến, Lưu Trọng Lư cũng muốn dùng tài năng bộc lộ lòng hiếu thảo của mình.
Chỉ vỏn vẹn năm chữ nhưng lời đề từ ấy đã phần nào thể hiện được tư tưởng chủ đạo tác phẩm Nắng mới. Nó xuất phát từ tiếng lòng của một người con luôn nhớ thương và kính trọng cha mẹ.
Bên cạnh đó, nhan đề Nắng mới cũng là một sáng tạo nghệ thuật giàu tính biểu tượng, góp phần thể hiện nội dung tác phẩm. Nó gợi lên trong tâm tưởng độc giả vệt nắng dịu nhẹ và trong veo, xua tan đi bầu không khí ảm đạm sau những cơn mưa dầm.
Là cái nắng ở một thời điểm cụ thể nhưng thi sĩ Lưu Trọng Lư lại đặt nó trong mối tương quan với khoảng thời gian dài, đối lập những ngày trước đó. Chính ánh sáng tinh khôi và ấm áp ấy đã làm sống dậy ký ức về người mẹ kính yêu, khiến nhà thơ không khỏi thổn thức.
Thi sĩ đã mượn thứ nắng ấy để đặt tên cho đứa con tinh thần do mình sáng tác. Nó được kết tinh từ tài năng nghệ thuật cùng tấm lòng hiếu thảo của nhà thơ, lay động tâm hồn độc giả mỗi thế hệ.
Bức tranh thiên nhiên ngập tràn sắc nắng trong thi phẩm Nắng mới
Không chỉ xuất hiện ở nhan đề thi phẩm, thứ nắng mặt trời dịu dàng và tỏa sáng ấy còn được Lưu Trọng Lư khéo léo lồng ghép vào đầu bài thơ. Nó mở ra một vùng không gian tràn ngập ánh sáng, chất chứa bao hoài niệm cùng suy tư.
“Mỗi lần nắng mới hắt bên song.” – Nắng mới
Màu nắng vàng ươm đã len lỏi khắp chốn, chiếu sáng nơi song cửa quen thuộc. Nó tràn vào cả tâm hồn nhà thơ, hong khô những vết thương và khiến ông trở nên thư thái, dễ chịu hơn.
Sắc màu ấy còn khiến độc giả liên tưởng đến làng quê Việt Nam ngày xưa với những mái nhà tranh phủ đầy rơm rạ. Ở Mùa xuân chín, Hàn Mặc Tử cũng đã có lần điểm xuyết ánh nắng vàng ươm vào thiên nhiên nơi thôn dã, tạo nên một bức tranh tuyệt đẹp.
“Trong làn nắng ửng: khói mơ tan,
Đôi mái nhà tranh lấm tấm vàng.” – Mùa xuân chín
Ở tác phẩm Nắng mới, Lưu Trọng Lư còn thể hiện cả tài năng sử dụng ngôn từ nghệ thuật của mình. Chỉ một từ “hắt” cũng đủ để khiến khung cảnh được tái hiện trở nên “có hồn” và sinh động hơn, tựa như bức vẽ hội họa với nhiều đường nét.
Hòa vào trong cảnh vật yên bình và thi vị là tiếng gà trưa não nùng. Âm thanh ấy khiến cho cả nhịp thơ bất chợt chùng xuống, trở nên trầm lắng, da diết hơn.
Đối với Lưu Trọng Lư, một tác phẩm nghệ thuật đặc sắc phải khiến độc giả huy động mọi giác quan cảm nhận. Ở Nắng mới, ông không chỉ buộc người thưởng thức dùng thị giác mà còn cả thính giác cùng trí tưởng tượng để thấu hiểu trọn vẹn từng câu chữ.
Nếu tiếng gà ban mai tượng trưng cho ngày mới thì âm thanh vào buổi trưa có phần ảm đạm hơn bởi nó bị ngắt quãng, không cao giọng. Là người sở hữu vốn sống cùng trải nghiệm dồi dào, Lưu Trọng Lư đã tinh tế nhận ra điều này và tái hiện lại trong đứa con tinh thần của mình.
“Xao xác, gà trưa gáy não nùng.” – Nắng mới
Ông đã sử dụng chữ tượng thanh mở đầu cho câu thơ thứ hai, kết hợp cùng dấu phẩy để ngăn cách vế sau. Điều này không chỉ nhấn mạnh âm thanh ảo não của tiếng gà trưa mà còn tạo ra ấn tượng đặc biệt thu hút người tiếp nhận.
Ở giữa khung cảnh ấy, tâm hồn thi sĩ như được tua ngược thời gian mà trở về miền ký ức thuở nào. Ông đắm chìm trong dòng suy nghĩ về những tháng ngày đã qua, kéo theo nỗi buồn miên man, vô tận.
“Lòng rượi buồn theo thời dĩ vãng,
Chập chờn sống lại những ngày không.” – Nắng mới
Trong thi phẩm Nắng mới, tác giả đã sử dụng những từ ngữ bộc lộ trực tiếp cảm xúc của mình. Tâm hồn ông luôn tồn tại nỗi buồn từ một thời xưa cũ, tác động đến cảm hứng sáng tác nhà thơ.
Lưu Trọng Lư là một người suốt đời sống trong sự nhung nhớ quá khứ và kỷ niệm. Vì vậy, các sáng tác của ông đều mang tới cho độc giả nỗi u hoài mênh mang, chạm đến những mảnh ký ức sâu thẳm.
Nỗi nhớ miên man về người mẹ hiền hậu trong Nắng mới
Bài thơ đột ngột chuyển hướng, không còn miêu tả màu nắng mới hay nỗi u sầu thời gian. Thay vào đó, Lưu Trọng Lư tập trung bút lực khắc họa hồi ức về người mẹ hiền từ đã đi xa.
Tác giả vốn là một thi sĩ sống tình cảm, biết ơn và yêu thương những điều dù bé nhỏ, vụn vặt trong cuộc sống. Vì vậy, ông luôn tỏ lòng thành kính đối với mẹ, người đã nuôi dưỡng cũng như bao bọc mình suốt thời ấu thơ.
“Đặc sắc của Lư chính là ở chỗ này. Từ những kỷ niệm tươi sáng về người mẹ đã khuất, cho đến bao nhiêu buồn thương, bao nhiêu chán nản, bao nhiêu đau khổ vì tình yêu… Lư đều kể cho ta nghe một cách rất cảm động.” – Hoài Thanh nói về Lưu Trọng Lư trong tác phẩm Thi nhân Việt Nam
Dưới trang viết của Lưu Trọng Lư, thời gian như ngưng đọng để rồi đưa ông trở về những tháng ngày êm đềm ngày trước. Khi ấy, mẹ vẫn còn tồn tại trên cõi đời, khẽ âu yếm đứa con nhỏ vừa tròn mười tuổi.
“Tôi nhớ mẹ tôi, thuở thiếu thời
Lúc người còn sống, tôi lên mười.” – Nắng mới
Nhà thơ không sử dụng quá nhiều từ ngữ và chi tiết để thể hiện sự xúc động trong mình. Thế nhưng với tứ thơ đơn giản cùng lời lẽ dung dị, ông vẫn tạo nên được một tác phẩm đầy ám ảnh về hình tượng người mẹ.
Bà đã trở thành tia nắng ấm áp khẽ soi sáng cả tuổi nhỏ của nhân vật trữ tình, cũng chính là tác giả. Mỗi khi nhớ lại, trong lòng ông lại trào dâng nỗi niềm bồi hồi và xao xuyến, khao khát trở về năm tháng êm đềm trước đây.
Ký ức đẹp đẽ về người phụ nữ hiền dịu ấy đã được nhà thơ gói ghém, mang theo suốt mọi chặng đường. Đối với ông, cứ mỗi lần nắng nhảy múa và reo vang là hình bóng mẹ lại hiện lên để rồi tràn ngập tâm trí Lưu Trọng Lư.
Trong dòng hồi tưởng thi sĩ, sắc vàng của nắng gắn liền với tà áo đỏ mà mẹ vẫn thường hay mặc những ngày trước. Nghệ sĩ ấy đã kết hợp khéo léo hai gam màu ấm nóng, tạo nên một tổng thể hài hòa đầy hoài niệm.
Bằng tài năng văn học thiên bẩm, Lưu Trọng Lư đã sử dụng tinh tế từ “reo”, trở thành tâm nhãn cho cả khổ thơ. Nắng vốn vô thanh giờ đây lại biết múa hát, thay tác giả thể hiện niềm vui khi còn bên mẹ.
Ở Nắng mới, mạch cảm xúc của nhân vật trữ tình thường xuyên thay đổi, khiến độc giả không khỏi bất ngờ. Từ chỗ miêu tả nắng mới cùng niềm hân hoan đối với những ngày đã cũ, giờ đây lại hóa thành nỗi buồn đau mất mẹ bất khả giải.
Nhiều năm tháng trôi qua nhưng nỗi nhớ nhung người mẹ đã khuất vẫn chưa bao giờ phai mờ nơi trái tim nhà thơ. Ông luôn nghĩ về đôi bàn tay ấm áp cùng tấm lòng bao la sẵn sàng che chở mình khỏi những sóng gió cuộc đời.
“Hình dáng mẹ tôi chửa xoá mờ.” – Nắng mới
Không chỉ nhớ nhung bóng hình mẹ, Lưu Trọng Lư còn mường tượng được cả thói quen sinh hoạt của bà. Dường như nó đã hằn sâu vào tâm thức tác giả, trở thành nguồn cảm hứng để thai nghén nên những áng thơ hay.
“Hãy còn mường tượng lúc vào ra.” – Nắng mới
Thấp thoáng trong dòng hồi tưởng của thi sĩ là “nét cười” rạng rỡ đen nhánh nơi khóe môi mẹ. Chính nó đã làm sáng bừng cả một vùng ký ức, dẫn lối cho ông tìm về với hình bóng thân thuộc ngày nào.
“Lư có làm thơ đâu Lư chỉ để lòng mình tràn lan trên mặt giấy.” – Hoài Thanh nhận xét về yếu tố của xúc cảm trong thơ Lưu Trọng Lư
Lưu Trọng Lư dùng cả trái tim cùng trải nghiệm sống để làm thơ, vì vậy từng câu chữ tác giả viết ra đều được trau chuốt kỹ lưỡng. Từ “nét cười” là một sáng tạo nghệ thuật đặc sắc của ông, ngụ ý rằng nụ cười ấy đã phai dần đi, chỉ còn chập chờn nơi tâm trí nhân vật trữ tình.
“Nét cười đen nhánh sau tay áo
Trong ánh trưa hè trước giậu thưa.” – Nắng mới
Đối với một người con hiếu thảo như nhà thơ, nụ cười của mẹ chính là thứ đẹp đẽ và quý giá nhất trên đời. Vì vậy, ông đã đặt nó ở giữa bức phông nền ngập tràn màu nắng vàng để tô đậm khung cảnh thiêng liêng ấy.
Hình tượng ánh nắng là một sáng tạo độc đáo của Lưu Trọng Lư
Bên cạnh người mẹ đã khuất, ánh nắng mùa hè tinh khôi cũng là một hình tượng nổi bật trong thi phẩm Nắng mới. Nó không chỉ xuất hiện ngay ở nhan đề mà còn cả đầu và cuối tác phẩm, tạo thành kết cấu vòng tròn đặc biệt.
Lối kết cấu đầu cuối tương ứng này cũng đã được nhiều thi sĩ khác vận dụng một cách tài tình như Vũ Đình Liên với Ông đồ hay Huy Cận trong Đoàn thuyền đánh cá. Nó không chỉ góp phần làm nổi bật chủ đề tác phẩm mà còn khẳng định cả tài năng nghệ thuật của kẻ sáng tác.
Ở Nắng mới, hình tượng ánh nắng gắn liền với bóng dáng người mẹ hiền tự của nhân vật trữ tình. Cả hai đều mang đến ánh sáng cùng sự ấm áp cho tác giả, trở thành động lực giúp ông vượt qua nhiều phen bão táp phong ba.
Là người kiếm tìm chất liệu sáng tác từ quá khứ, hình ảnh người mẹ với nụ cười tươi giữa không gian đầy nắng vàng đã tác động rất lớn đến ngòi bút nhà thơ. Vì vậy, ông viết Nắng mới bằng một tấm lòng rộng mở, yêu thương và trân quý từng mảnh hoài niệm cũng như khung cảnh thiên nhiên.
Dấu vân tay nghệ thuật không thể trộn lẫn của tác giả
Nắng mới không chỉ thay Lưu Trọng Lư cất lên nỗi niềm yêu thương và nhung nhớ mẹ mà còn đại diện cho bàn tay nghệ thuật tài hoa của ông. Chẳng ôm đồm chạy theo những vần thơ Tây hóa trừu tượng, thi sĩ vẫn khiến độc giả xao xuyến bởi lớp ngôn từ mộc mạc, đơn giản.
Xuyên suốt tác phẩm là những câu chữ cùng hình ảnh giàu cảm xúc, đong đầy nỗi niềm hoài mong về một thời đã qua. Tất cả đều được thi sĩ chọn lọc kỹ lưỡng, vừa dân dã nhưng vẫn rất mới mẻ và độc đáo.
Không chỉ vậy, Lưu Trọng Lư còn vận dụng một cách tinh tế và khéo léo nhạc tính trong thơ. Nắng mới tựa như một bản nhạc với đầy đủ cung bậc, từ niềm vui khi nghĩ về mẹ cho đến lúc choàng tỉnh giấc mộng, nhận ra tất cả đã chìm vào dĩ vãng xa xôi.
Tuy vậy, bao trùm lên Nắng mới vẫn là giai điệu man mác buồn thương và tiếc nuối từ một tấm lòng hiếu thảo. Chất nhạc ấy toát ra bởi những câu chữ thấm đẫm xúc cảm cùng âm hưởng trầm bổng của thanh vần.
Bên cạnh đó, Lưu Trọng Lư còn kết hợp nhuần nhuyễn nhiều biện pháp tu từ như nhân hóa hay ẩn dụ. Nó khiến hình tượng nắng cùng người mẹ khắc sâu vào tâm khảm độc giả để rồi đồng cảm với nỗi đau mà thi sĩ đang mang.
Các áng thi ca do Lưu Trọng Lư chấp bút lúc nào cũng mộc mạc trầm buồn, thế nhưng vẫn không kém phần mãnh liệt và sâu sắc. Nắng mới là một tác phẩm như thế, vang vọng thanh âm từ tâm hồn luôn sống trong quá khứ vàng son, thuở còn quấn quýt bên người mẹ dấu yêu.