Tinh thần yêu nước là một truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam được lưu truyền ngàn đời. Chính nó đã góp phần không nhỏ tạo nên sự thành công vang dội trong nhiều cuộc chiến chống giặc ngoại xâm, bảo vệ bờ cõi.
Để con cháu đời sau kế thừa cũng như phát huy tinh thần yêu nước, tác giả dân gian đã sáng tạo nên thành ngữ “Rước voi giày mả tổ”. Cách nói được sử dụng nhằm phê phán những hành vi phản bội quốc gia, từ đó răn dạy người đời phải luôn tỉnh táo, giữ vững tấm lòng kiên trung với quê nhà.
Ý nghĩa của thành ngữ Rước voi giày mả tổ
Cách nói gần gũi với lời ăn tiếng nói nhân dân lao động này có cấu tạo gồm hai vế mang ý nghĩa bổ sung cho nhau. Ở nét nghĩa trực tiếp, “Rước voi giày mả tổ” có thể được hiểu là đón tiếp loài voi về để giẫm nơi chôn cất tổ tiên nhiều lần đến nát ra.
Tuy nhiên, để hiểu câu thành ngữ này một cách toàn vẹn và thấu đáo, độc giả cần lưu ý biện pháp ẩn dụ được sử dụng. Trong đó, “voi” đại diện cho kẻ thù còn “mả tổ” chính là biểu tượng của tổ tiên hoặc quê hương, đất nước.
Trong văn hóa nhân dân đất Việt, mồ mả tổ tiên vốn được ví như nơi thiêng liêng mà mỗi người phải có trách nhiệm gìn giữ và bảo vệ. Vì vậy, “giày” là một hành động thiếu tôn trọng không thể tha thứ, đặc biệt khi chính con cháu gây ra điều đó.
Như vậy, thành ngữ “Rước voi giày mả tổ tiên” ngụ ý chỉ hành vi phản bội Tổ quốc. Hơn nữa, nó còn lên án chỉ trích những người bất nghĩa vì lợi ích cá nhân mà cấu kết với kẻ khác làm hại đồng bào ruột thịt.
Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, cùng nghĩa với “Rước voi giày mả tổ” còn có “Cõng rắn cắn gà nhà”. Cả hai thành ngữ đều tố cáo hành động quản quốc, đồng thời khuyên nhủ mỗi cá nhân cần phải gìn giữ tấm lòng sắc son đối với quê hương.
Kết cục bi thảm của kẻ rước voi giày mả tổ Trần Kiện
Trong lịch sử chống giặc ngoại xâm của đất nước Việt Nam, đã không ít kẻ nhẫn tâm bán nước. Dù theo nhiều cách khác nhau, thế nhưng cuối cùng tất cả đều phải gánh chịu kết cục bi thảm.
Trần Kiện cũng không phải ngoại lệ, là con của Tĩnh Quốc Vương Trần Quốc Khang, được phong tước Chương Hiến Hầu. Ông nổi tiếng khắp vùng bởi tướng mạo tuấn tú, thành thạo binh thư lại còn giỏi bắn cung, cưỡi ngựa.
Do đó, ông nhậm chức Tĩnh Hải quân Tiết độ sứ, thậm chí còn được Thượng tướng Trần Quang Khải gả con gái cho. Vào năm 1284, nhà Nguyên sai viên tướng Toa Đô đánh chiếm vùng Chiêm Thành, sợ hãi trước thế giặc mạnh nên Trần Kiện đã đem toàn gia quyến đầu hàng.
Không chỉ vậy, vị tướng lầm đường lạc lối này còn chỉ điểm cho giặc Nguyên khiến quân Đại Việt bị thiệt hại nặng nề. Ngay sau khi Trần Kiện đầu hàng, Trần Quang Khải đã nhanh chóng thay thế và đến phía Nam chặn Toa Đô.
Vào tháng tư năm 1285, hoàng tử nhà Nguyên là Thoát Hoan đã sai người hộ tống Trần Kiệt đến diện kiến hoàng đế Hốt Tất Liệt. Thế nhưng khi tới ải Chi Lăng, chúng bị quân Đại Việt phục kích vây đánh.
Khi đang tháo chạy, Trần Kiện đã bị gia tướng của Hưng Đạo Vương tên Nguyễn Địa Lộ bắn chết trên lưng ngựa. Cuối cùng, kẻ gây ra hành động “rước voi giày mả tổ” chẳng thể thoát khỏi cái kết đau lòng.
Hành vi rước voi giày mả tổ trong tác phẩm Gió không thổi từ biển
Văn học Việt Nam thời kỳ chống Mỹ có rất nhiều cây bút nổi bật có thể kể đến là Nguyễn Quang Sáng, Nguyễn Khoa Điềm hay Lê Minh Khuê. Chu Lai cũng nằm trong số đó, sở hữu các trang viết thấm đẫm tình người như Nắng đồng bằng, Ăn mày dĩ vãng và Gió không thổi từ biển.
Tác giả đã đặt trọn trái tim vào tác phẩm, dựng nên câu chuyện đầy cảm động về những người anh hùng hết lòng vì đất nước. Trong số đó, Ba Xuân là nhân vật tiêu biểu với sự cương trực và dũng cảm.
Vì gia đình và những người mình yêu thương, anh đã giữ kín thân phận của mình suốt thời gian dài. Dưới ngòi bút nhà văn Chu Lai, Ba Xuân luôn tận tụy với đồng đội, một lòng bảo vệ quê hương.
Trong khi đó, Hoàng Xanh lại hiện lên với dáng vẻ ích kỷ và nhẫn tâm. Hắn từng là người lính hoạt động Cách mạng, thế nhưng vì quá u uất nên đã quyết định trở thành tay sai cho quân giặc.
Bằng vốn sống cùng nhiều năm kinh nghiệm ở chiến trường, Chu Lai đã khắc họa quá trình bước vào con đường tội lỗi của Hoàng Xanh một cách chân thực. Hắn ta không ít lần dằn vặt bản thân, chứng kiến từng đồng đội lần lượt ngã xuống để rồi bị sự sợ hãi, ích kỷ xâm chiếm tâm hồn.
Vào phút giây nhất thời, Hoàng Xanh đã đi đến quyết định “rước voi giày mả tổ” gõ cửa trại giam trở thành tay sai cho giặc. Cuối cùng, người lính này vẫn không thể vượt qua nỗi sợ hy sinh để rồi mãi chìm trong tội lỗi.
“Hoảng hốt, không còn biết phải bám víu vào một cái gì nữa, hắn chỉ cần sự hiện diện của mình trên mảnh đất này, hiện diện dưới dáng vẻ nào cũng được, miễn là tồn tại. Và tối hôm ấy, để mặc người đội trưởng bê bết trên vũng máu của những trận đòn thù, hắn gõ cửa xà lim để xin được bước sang một thế giới khác.” – Gió không thổi từ biển
Bằng việc dựng nên hai bức chân dung nhân vật Ba Xuân và Hoàng Xanh đối nghịch nhau, Chu Lai đã tôn vinh những anh hùng một lòng cống hiến vì Tổ quốc. Qua đó, ông gián truyền tải đến độc giả lòng yêu quê hương đất nước.