Ra-ma buộc tội được rút từ Ra-ma-ya-na, đây là tập sử thi nổi tiếng của nền văn học Ấn Độ cổ đại. Tác phẩm ra đời vào khoảng thế kỷ III trước Công Nguyên, liên tục được các thế hệ thi nhân bổ sung nội dung và trau chuốt nghệ thuật, đến đạo sĩ Van-mi-ki là người hoàn thiện cuối cùng.
Là thiên sử thi nổi tiếng thế giới, Ra-ma-ya-na kể về những kì tích của Ra-ma, vị hoàng tử trưởng của nhà vua Đa-xa-ra-tha. Cụ thể, đoạn trích Ra-ma buộc tội đi sâu vào diễn biến tâm trạng của nhân vật Ra-ma và Xi-ta sau sự kiện hạ gục quỷ vương độc ác Ra-va-na.
Đoạn trích là bức tranh lịch sử văn hóa của người dân Ấn Độ. Tác phẩm giúp công chúng thấy được quan niệm của người Ấn cổ đại về hình ảnh người anh hùng, về đường quân vương mẫu mực và hình tượng người phụ nữ lý tưởng trong xã hội xưa.
Đôi nét về sử thi Ấn Độ Ra-ma-ya-na và đoạn trích Ra-ma buộc tội
Ra-ma-ya-na được biết đến là một trong những tác phẩm có tầm ảnh hưởng sâu rộng, không chỉ riêng Ấn Độ mà còn với nhiều nước Đông Nam Á. Khi bàn về vai trò của tập sử thi đối với đời sống tinh thần của người Ấn, nhà văn Van-mi-ki đã đưa ra nhận xét rằng:
Chừng nào sông chưa cạn, núi chưa mòn thì sử thi Ramayana còn làm say lòng người và cứu giúp họ ra khỏi tội lỗi.
Tập sử thi cổ đại giữ vai trò quan trọng trong bộ kinh Ấn Độ giáo, tác phẩm được lưu truyền rộng rãi trong dân gian mấy ngàn năm về trước. Với độ dài 24000 câu thơ đôi, chia thành bảy khúc ca, tập kiệt tác ra đời xoay quanh dòng dõi và cuộc đời của hoàng tử Ra-ma.
Nằm trong khúc ca thứ 6, thuộc chương 79 của tác phẩm, Ra-ma buộc tội là thử thách cuối cùng của Ra-ma và Xi-ta trên con đường tìm về với hạnh phúc và danh vọng. Qua đó, các tác giả đã khắc họa rõ nét quan điểm về vị vua mẫu mực, người phụ nữ lý tưởng của dân tộc Ấn Độ xưa.
Lời buộc tội tàn nhẫn của Ra-ma
Đoạn trích Ra-ma buộc tội được mở ra trong một hoàn cảnh hết sức đặc biệt, nơi gặp gỡ của Ra-ma và Xi-ta diễn ra tại vương quốc Quỷ. Họ gặp lại nhau trong khoảng không gian cộng đồng, trước sự chứng kiến của toàn bộ anh em, bằng hữu và dân làng.
Là người chồng hết mực yêu thương vợ con nhưng với tư cách là một vị vua, một vị anh hùng trọng danh dự và tài năng, chàng đành phải đem lời buộc tội Xi-ta. Đáng chú ý hơn, việc lựa chọn lời cáo buộc vợ trong hoàn cảnh ấy là một dụng ý đặc biệt của hoàng tử Ra-ma.
Chàng muốn công khai hóa, hợp pháp hóa lời buộc tội của mình dành cho vợ, qua đó góp phần thể hiện uy tín và danh dự của vị đức vua trong tương lai. Không chỉ vậy, bối cảnh ấy còn có sự tác động mạnh mẽ tới ngôn ngữ và tâm lí của hai nhân vật.
Ra-ma hiện lên trong đoạn trích với tư cách kép, không chỉ là người chồng giàu tình thương vợ mà chàng còn là vị anh hùng tài năng, khát khao bảo vệ danh dự cho cả cộng đồng. Điều đó đã khiến Ra-ma có sự giằng xé nội tâm dữ dội, lựa chọn giữa lý trí và tình cảm.
Là một trong những đặc trưng phổ biến của sử thi, đoạn trích Ra-ma buộc tội đã đặt hai nhân vật chính vào mọi thử thách khó khăn và gian khổ. Họ phải vượt qua những nghịch cảnh ấy để khẳng định lí trí và phẩm chất của bản thân.
Ngay từ giây phút đầu gặp mặt, Ra-ma đã bộc lộ rõ nét thái độ lạnh lùng và xa cách, trái ngược với nét vui mừng khôn xiết của nàng Xi-ta. Chàng cất tiếng:
Hỡi phu nhân cao quý! Ta đưa nàng tới đây sau khi đã đánh bại kẻ thù. Ta đã làm tất cả bằng khả năng của mình. Ta đã trả thù kẻ lăng nhục ta và cơn giận của ta đã hả. Ngày hôm nay, ai nấy đều đã được chứng kiến tài nghệ của ta. Ta đã làm tròn lời hứa, và giờ đây không còn gì vướng mắc với chính mình.
Ta làm điều đó vì nhân phẩm của ta, để xóa bỏ vết ô nhục, để bảo vệ uy tín và danh dự của dòng họ lừng lẫy tiếng tăm của ta. Ta làm điều đó chính là để chứng tỏ ta không thuộc về một gia đình bình thường.
– Ra-ma buộc tội
Ngoài việc muốn thông báo tới dân chúng về sự thành công của cuộc chiến, Ra-ma còn ngầm khẳng định tài năng, sức mạnh và trí tuệ của mình. Thế nhưng, trước động cơ của một người anh hùng, vị vua muốn bảo toàn danh dự cho cộng đồng, chàng đành phải đưa ra những lời buộc tội và ruồng bỏ Xi-ta.
Thông điệp mà Ra-ma muốn nhắn gửi là vị trí của nàng đã thay đổi, việc hạ gục quỷ vương Ra-va-na chỉ là để bảo vệ, nâng cao vị thế lẫn danh dự. Mọi hành động của chàng đều thể hiện sự xa cách về quan hệ, chia ly về tâm hồn.
Bằng những lời lẽ lạnh lùng và sắc bén, trong lời cáo buộc, chàng đã xúc phạm tới nhân phẩm và danh dự của Xi-ta một cách tàn nhẫn. Ra-ma đã liên tiếp sử dụng các từ ngữ mang tính khẳng định “ta biết chắc điều này”, “phải biết chắc điều này”.
Chàng đã quên đi tình nghĩa vợ chồng, một mực cho rằng vợ đã thất tiết, không một lòng giữ sự thủy chung. Hoàng tử đã chối bỏ Xi-ta, người mà chàng thương yêu một cách mạnh mẽ và quyết liệt.
Nay ta phải nghi ngờ tư cách của nàng, vì nàng đã lưu lại lâu trong nhà một kẻ xa lạ.
Nàng đã bị quấy nhiễu khi ở trong vạt áo của Ra-va-na, đôi mắt của hắn đã hau háu nhìn khắp người nàng, vậy làm sao ta có thể nhận nàng về khi nghĩ tới gia đình cao quý đã sinh ra ta.
Thấy nàng yêu kiều xinh đẹp, lại có được nàng trong nhà hắn, Ra-va-na đâu có chịu đựng được lâu.
Nay mục đích cứu nàng đã đạt được rồi, ta không cần đến nàng nữa. Nàng muốn đi đâu tùy ý… Nàng có thể đi theo Vi-phi-sa-na cũng được.
– Ra-ma buộc tội
Ra-ma mang trong mình tâm trạng đau đớn của một trái tim yêu đương cháy bỏng, chàng đang ghen tuông. Mọi nỗi đau được kìm nén trong lòng, dường như không thể cất thành lời.
Thế nhưng, đó chưa là gì với việc phải chứng kiến vợ mình bước lên giàn lửa. Lúc ấy, “Ra-ma vẫn ngồi, mắt dán xuống đất”, “nom chàng khủng khiếp như Thần Chết vậy”.
Chàng dằn vặt, khốn khổ tận cùng nhưng vẫn một mực kiên quyết hy sinh tình yêu để bảo vệ danh dự của một người đứng đầu đất nước. Ra-ma hiểu rõ được vị trí và vai trò của mình trong cộng đồng, chàng đã lựa chọn hy sinh hạnh phúc cá nhân để bảo vệ cho đạo đức xã hội.
Xuyên suốt chiều dài tác phẩm, với sự tài năng trong việc khắc họa và miêu tả nhân vật trên nhiều góc độ. Ra-ma hiện lên với những phẩm chất tốt đẹp và cao quý, chàng là nhân vật kiểu mẫu của dân tộc Ấn Độ cổ xưa, hình ảnh vị anh hùng cao quý mà dân chúng hằng mong ước.
Qua đó, đoạn trích đã thể hiện sâu sắc khát vọng lớn lao của nhân dân đương thời về một vị minh quân tài ba, đức độ. Ra-ma là hình mẫu của người anh hùng, chàng có thể bảo vệ và cứu họ ra khỏi đau khổ, đem lại hạnh phúc và công lý cho toàn xã hội.
Tấm lòng trinh bạch của nàng Xi-ta
Không chỉ khắc họa hình tượng anh hùng Ra-ma, tác giả dân gian còn rất thành công xây dựng nhân vật Xi-ta, người phụ nữ hội tụ đầy đủ những phẩm chất tốt đẹp.
Xi-ta hiện lên như một thứ ánh sáng chiếu rọi vào khoảng tối của hoàng tử. Thế nhưng, hình ảnh nàng lại được xây dựng từ bi kịch tình yêu và danh dự. Trước những lời cáo buộc gay gắt, nàng phải kiên quyết đấu tranh, bảo vệ cho phẩm giá cũng như tình yêu chân chính.
Đoạn trích đã khai thác đầy đủ, chân thật diễn biến tâm trạng của Xi-ta trong hoàn cảnh khó khăn và ngặt nghèo. Trước lời nói và thái độ lạnh lùng của chồng, nàng ngạc nhiên, đau đớn đến nghẹt thở, có cảm giác “như một cây dây leo bị vòi voi quật nát”.
Đặc biệt, những lời hàm nghi và xúc phạm ấy lại được nói ra trước đông đảo dân chúng và bạn hữu, điều đó càng khiến nội tâm Xi-ta tăng thêm phần tủi thân, xấu hổ. Thậm chí, nàng đã “muốn tự chôn vùi hình hài và thân xác của mình”. Mỗi lời nói của Ra-ma xuyên vào trái tim nàng như một mũi tên, khiến nước mắt nàng đổ ra như suối.
Tuy nhiên, với tư cách thanh bạch, Xi-ta không chấp nhận lời buộc tội. Nàng đã kiên quyết đứng lên để cứu vãn và bảo vệ danh dự bản thân, những lời minh oan nức nở, nghẹn ngào của Xi-ta tượng trưng cho nỗi tức giận tột cùng.
Trong đau đớn, tủi nhục vì bị chồng buộc tội và ruồng bỏ, Xi-ta vẫn hiện lên với sự xinh đẹp, khí phách kiên cường. Với tư cách là một người vợ, người hoàng hậu đoan trang và cao quý, nàng bình tĩnh đưa ra lời chất vấn Ra-ma.
Cớ sao chàng lại dùng những lời lẽ gay gắt khó tả như vậy đối với thiếp, giống như một kẻ thấp hèn đang chửi mắng một con mụ thấp hèn?
Suy từ hành vi của loại phụ nữ thấp hèn, chàng đã ngờ vực tất cả giới phụ nữ, nhưng thế đâu có phải.
– Ra-ma buộc tội
Xi-ta đại diện cho hình tượng người phụ nữ mạnh mẽ, cương quyết và thủy chung. Nàng không dễ dàng chấp nhận sự phũ phàng và ngang trái, quyết đứng lên bảo vệ danh dự cho bản thân, phẩm giá của những người phụ nữ trong cộng đồng.
Thế nhưng, mặc những lời chất vấn của Xi-ta, Ra-ma vẫn giữ nguyên thái độ, trái tim của chàng đã hoàn toàn nguội lạnh. Không còn cách nào khác, nàng phải nhờ đến sự giúp đỡ của thần lửa A-nhi, bước lên giàn hỏa thiêu để chứng minh cho tấm lòng trinh bạch.
Nếu con trước sau một lòng một dạ với Ra-ma thì cúi xin thần hãy tìm cách bảo vệ con. Ra-ma đã coi một phụ nữ trinh tiết như một kẻ gian dối, nhưng nếu con trong trắng, xin thần A-nhi phù hộ cho con.
– Ra-ma buộc tội
Trước sự chứng kiến của toàn bộ cộng đồng, Xi-ta bước vào ngọn lửa đang cháy rực bằng lòng dũng cảm và mạnh mẽ. Ngọn lửa rực cháy trong giàn hỏa thiêu sẽ là một tòa án quyết định, ngọn lửa ấy sẽ thiêu rụi mọi điều xấu xa và tàn bạo, đồng thời bảo vệ sự trong sáng lẫn tốt đẹp của con người.
Hành động gieo mình vào ngọn lửa của Xi-ta đã đẩy đoạn trích lên đến cao trào, mọi người có mặt ở đó đều xúc động trước hành động dũng cảm và tấm lòng thủy chung của nàng hoàng hậu.
Tiếng khóc thương cất lên như tiếng lòng của sự đồng cảm, xót thương cho số phận và phẩm hạnh của Xi-ta. Tâm hồn nàng đã vươn tới sự cao cả của tấm lòng son sắt, thủy chung và phẩm hạnh cao đẹp.
Tác giả dân gian đã rất thành công, tinh tế trong việc xây dựng tình huống khi đưa nhân vật đối diện giữa sự sống và cái chết, điều này càng làm nổi bật phẩm chất của Xi-ta.
Giá trị nội dung và nghệ thuật của Ra-ma buộc tội
Với cách xây dựng lời thoại dài, Ra-ma buộc tội đã thể hiện rõ diễn biến nội tâm của Ra-ma và Xi-ta. Tác phẩm đã để lại cho độc giả ấn tượng rõ nét về nền văn hoá Ấn Độ cổ xưa.
Trong thời đại lịch sử ấy, vai trò và vị trí của con người bị ràng buộc bởi nhiều yếu tố. Tuy nhiên, lẩn khuất trong đó vẫn thấy được những giá trị cao đẹp của tình yêu, tình nghĩa vợ chồng và phẩm hạnh tốt đẹp trong tâm hồn của mỗi người.
Xây dựng nhân vật và miêu tả tâm lý vô cùng tinh tế, nhà văn Van-mi-ki đưa Ra-ma và Xi-ta vượt xa những nhân vật sử thi thông thường. Tác phẩm đã vượt lên trên mọi ước lệ và khuôn mẫu thường thấy, trở thành một trong hai tập sử thi giàu giá trị của nền văn học Ấn Độ.
Sử dụng hàng loạt các lời thoại kết hợp với cách xây dựng tình huống độc đáo, tác giả dân gian đã đưa nhân vật vào khó khăn và mâu thuẫn. Qua đó, giúp độc giả khám phá được những nét tính cách và tâm hồn tốt đẹp của Ra-ma và Xi-ta.
Tác phẩm còn nổi lên với cách sử dụng ngôn ngữ, việc tập trung vào thuyết giảng đạo đức trên lý tưởng cộng đồng đã mở ra nhiều góc nhìn. Công chúng thấy được quan niệm của người Ấn cổ đại về hình ảnh người anh hùng giản dị, người phụ nữ lý tưởng của xã hội bấy giờ.
Họ là những con người trọng danh dự, sẵn sàng hy sinh mạng sống để chứng minh cho tình yêu và đức hạnh cao đẹp. Đó là biểu tượng cho những nét phẩm chất tốt đẹp, góp phần tạo nên thành công trong việc truyền tải những giá trị văn hoá tiêu biểu của sử thi.
Yến Linh
