Nhật Bản được đánh giá cao về sự thay đổi vượt bậc toàn diện các lĩnh vực và theo sự vặn mình chuyển đổi của đất nước, nghề viết ngày càng khác biệt hơn. Banana Yoshimoto là một ba tác giả tiên phong đã làm thay đổi diện mạo văn học Nhật và có sức ảnh hưởng mạnh mẽ tới cả sau này.
Bằng nhiều chủ đề, cốt truyện và tình tiết truyện độc đáo cùng phong cách văn chương mới mẻ, bà đã dẫn dắt người đọc tới một thế giới nội tâm nhân vật đầy sâu sắc, tinh tế.
Vài nét về cuộc đời của Banana Yoshimoto
Banana Yoshimoto tên thật là Yoshimoto Mahoko, bà sinh năm 1964 tại Tokyo và là con gái của triết gia, nhà thơ và nhà phê bình văn học Nhật Bản nổi tiếng Yoshimoto Takaaki.
Dưới bà còn có một người em tên Yoiko Haruno cũng là người theo đuổi nghệ thuật và vẽ hoạt hình có tiếng.
Yoshimoto tốt nghiệp ngành Văn khoa Nghệ thuật trường Đại học Nhật Bản, tại đây bà đã lấy bút danh là Banana, dựa trên sự yêu thích hoa chuối của mình với ý nghĩa theo bà là “dễ thương” và “lưỡng tính một cách có mục đích”.
Yoshimoto là một người kín tiếng, bà giữ bí mật về đời tư cá nhân của mình và chỉ tiết lộ chút ít về người chồng Tahata Hiroyoshi của mình cùng người con trai sinh năm 2003.
Mỗi ngày Banana Yoshimoto dành nửa giờ để viết trên máy tính của mình một cách đều đặn và ngoài viết sách, bà vẫn giữ một tạp chí trực tuyến cho người hâm mộ sử dụng ngôn ngữ tiếng Anh.
“Tôi thường cảm thấy có lỗi, vì tôi viết những câu chuyện này gần như để cho vui.”
Trước khi bước vào nghiệp viết, Yoshimoto làm bồi bàn tại một câu lạc bộ golf vào những năm 80 của thế kỉ XX, tới năm 1987 bà bắt đầu viết lách và đã nhắc đến tác giả người Mỹ Stephen King như một trong những người có ảnh hưởng chính đến phong cách ban đầu của mình và lấy cảm hứng từ những câu chuyện không mang tính kinh dị của ông.
Khi sự nghiệp của bà bắt đầu tiến triển, Yoshimoto đã chịu ảnh hưởng nhiều hơn bởi Truman Capote và Isaac Bashevis Singer.
Tác phẩm đầu tay và con đường nở rộ những bông hoa ngôn từ của Banana Yoshimoto
Cuốn tiểu thuyết đầu tay Kitchen của Yoshimoto vừa ra mắt đã ngay lập tức trở thành hiện tượng với hơn 2,5 triệu bản sách được tiêu thụ và đã tái bản trên sáu mươi lần tại Nhật Bản, báo chí gọi đó là “Bananamania” (hội chứng Banana).
Kitchen giúp Yoshimoto đạt được các giải thưởng văn học như giải Kaien cho các nhà văn mới năm 1987, giải Umitsubame First Novel Prize, Best Newcomer Artists Recommemded Prize của Bộ Giáo dục và Giải văn chương Izumi Kyoka cùng vào năm 1988.
Đã có hai bộ phim được thực hiện chuyển thể từ cuốn sách gồm một bộ phim chiếu trên TV của Nhật Bản và một phiên bản được ra mắt rộng rãi hơn mang tên Ngã ái trù phòng (Wo ai chu fang) được sản xuất ở Hồng Kông bởi Nghiêm Hạo năm 1997.
Sau Kitchen, Yoshimoto đã bán trên sáu triệu bản sách tại Nhật Bản và trở thành tác giả nổi tiếng trên toàn thế giới với hàng loạt các tác phẩm như N.P, Lizard, Asleep, Vĩnh biệt Tsugumi, Amrita.
Với những cống hiến, sáng tạo không ngừng ngay từ những ngày đầu bước chân vào con đường viết văn chuyên nghiệp, đến nay bà đã có tới mười hai tiểu thuyết và bảy tập truyện ngắn.
Ở độ tuổi hiện tại, Yoshimoto đã lập gia đình và sống ở Tokyo, nữ tác giả còn chia sẻ tham vọng rằng mong muốn lớn nhất của mình là đoạt giải Nobel Văn học.
Yoshimoto luôn có cách công bố các tác phẩm mới rất đặc biệt, bà hăng hái tung các sáng tác của mình không những trên tạp chí văn học mà còn cả ở tạp chí làm đẹp, thời trang có đông người đọc.
Hành động này của Yoshimoto có hàm ý rằng văn học không phải là một hình thức nghệ thuật dành riêng cho giới đặc tuyển có học mà là một kiểu văn hóa cùng hàng với nhạc pop, truyện tranh, trò chơi điện tử và thời trang.
Cách làm này của nữ tác giả có thể coi là một trong những nguyên nhân làm nên hiện tượng Banana.
Một phong cách văn chương dung dị, nhẹ nhàng nhưng đầy tính tiên phong
Yoshimoto phát biểu rằng hai chủ đề chính trong các tác phẩm của bà là “sự cạn kiệt của giới trẻ Nhật Bản trong Nhật Bản đương đại” và “cách thức mà những trải nghiệm ghê sợ định hình cuộc đời một con người”.
Sáng tác của Banana Yoshimoto không nằm ngoài dòng chảy chung của văn học Nhật Bản hiện đại và đương đại. Tác phẩm của bà vẫn hiển hiện hình ảnh con người Nhật Bản dẫu chiến tranh đã lùi xa nhưng vẫn luôn gánh chịu cuộc khủng hoảng căn cước nặng nề.
Vết thương quá khứ chưa lành, sự phát triển kinh tế nhảy vọt kéo theo những mai một truyền thống khiến con người vẫn mãi băn khoăn, vô định và vật lộn giữa kí ức vụn vỡ, hiện thực bất định với tương lai mơ hồ để khẳng định cái tôi, kiếm tìm một chỗ đứng giữa cuộc đời.
Nhưng giữa dòng chảy chung đó Banana Yoshimoto vẫn tìm cho bản thân một lối đi riêng để từ đấy tạo lên hội chứng Banana có ảnh hưởng sâu rộng đến nền văn học Nhật Bản hiện đại và đương đại.
Khác với sáng tác của Kawabata Yasunari, Oe Kenzaburo trước kia hay Haruki Murakami cùng thời, tác phẩm của Banana Yoshimoto là những áng văn được viết lên bởi một người phụ nữ mang tâm hồn đầy nữ tính trong cảm quan bằng cách lựa chọn đề tài, xây dựng cốt truyện và khai thác đời sống nội tâm nhân vật.
Giọng văn của Banana Yoshimoto cũng mang một nét rất riêng, xuất phát từ tâm hồn nữ văn sĩ mạnh mẽ song vẫn mềm mại, uyển chuyển.
Các tác phẩm của bà mô tả các vấn đề thanh niên phải đối mặt, chủ nghĩa hiện sinh nơi đô thị khiến họ bị mắc kẹt giữa thế giới tưởng tượng và thực tế.
Đối tượng Yoshimoto hướng đến không chỉ là người trẻ tuổi và nổi loạn mà còn gồm cả những người đã trưởng thành nhưng vẫn cảm thấy bản thân còn non dại, khờ khạo.
Nhân vật và tựa đề trong truyện của Yoshimoto luôn mang nét phóng khoáng của nước Mĩ nhưng vẫn có cốt lõi giản dị, nhẹ nhàng của Nhật Bản.
Bà nhắc tới họ theo một cách rất riêng tư và thân thiện, với sự ấm áp và sự vô tội không giấu giếm thông qua những thứ giản đơn như tiếng kêu cót két của sàn gỗ hay mùi thơm dễ chịu của thức ăn.
Như nhiều tác giả khác trước đấy và cùng thời, Banana Yoshimoto không khước từ hay chối bỏ sự hiện diện của cái chết trên trang văn.
Thậm chí, cái chết luôn luôn hiện hữu trong sáng tác của bà nhưng cách Banana Yoshimoto viết về đề tài này lại rất riêng.
Không day dứt, ám ảnh, khắc khoải như một mặt Hồ tù đọng không tìm thấy lối ra ở các câu chuyện của Kawabata Yasunari, cũng không giống một cánh Rừng Na Uy cô đơn một cách triền miên, hoài vọng mãi Phía Tây biên giới, Phía Nam mặt trời như trong văn Haruki Murakami.
Cái chết hiện diện trên trang văn của Yoshimoto như một lẽ tất yếu của cuộc sống, như người bà của Mikage trong Kitchen hay người bà của Hajime trong Nắp biển ra đi vì tuổi già hoặc em gái Sakumi ở Amrita ra đi do những áp lực tâm lý không thể gánh gồng.
Yoshimoto nhắc đến sinh ly tử biệt là một cách để khơi dậy lòng yêu sống, ham sống của con người. Vì thế mà sáng tác của bà “buồn bã nhưng chối từ bi lụy”, một khía cạnh tiên phong trong nền văn học hiện đại Nhật Bản vẫn luôn đắm trong nỗi buồn thương của cuộc khủng hoảng căn cước.
Thức ăn và những giấc mơ là những chủ đề quen thuộc trong tác phẩm của bà mà thường được gắn liền với những ký ức và cảm xúc. Yoshimoto thừa nhận rằng hầu hết cảm hứng nghệ thuật của bản thân xuất phát từ những giấc mơ của riêng mình và bà muốn luôn được ngủ, sống một cuộc sống tràn đầy những giấc mơ.
Đó hầu như chỉ là những lời trần thuật vụn vặt trong đời sống của những cô gái trước ngưỡng cửa, bước ngoặt quan trọng của cuộc đời nhưng từ đó, độc giả lại dễ dàng thấm thía, đồng cảm hơn trước những gì tác giả gửi gắm trên trang văn.
Chính bởi đề tài, chủ đề gần gũi và giản dị như thế mà hầu hết tác phẩm của Banana Yoshimoto đều có một cốt truyện đơn giản, tình tiết chảy trôi như hơi thở cuộc sống. Vì vậy, nếu so với Kawabata Yasunari, Oe Kenzaburo, Kazuo Ishiguro, Haruki Muraka thì các câu chuyện Yoshimoto kể dễ đọc, dễ thấm và dễ hiểu hơn.
Chẳng vậy mà sáng tác của Banana Yoshimoto ngay từ tác phẩm đầu tiên xuất bản vào năm 1987 đã trở thành một hiện tượng, người đọc như tìm thấy một phần cuộc đời trên những sáng tác tiên phong cho lối xây dựng cốt truyện giản dị mà đầy nghệ thuật ấy.
Và bởi thế nhân vật trong sáng tác của Yoshimoto vừa là mẫu hình sống nội tâm cũng vừa là mẫu hình sống hướng ngoại. Sống nội tâm ở dằn vặt vô định về cái tôi, về vị trí, chỗ đứng của bản thân trong lòng người xung quanh và trong lòng cuộc đời.
Banana Yoshimoto là một trong những tác giả tiên phong khi đã xây dựng lên thế giới nội tâm nhân vật được tạo tác từ miền vô thức qua những giấc mơ vụn vỡ của con người.
Đồng thời nhân vật của bà vẫn không thoát khỏi “cái tôi”, một cái tôi xã hội, hướng ngoại để lắng nghe từng nhịp thở của thế giới, của yêu thương và rung động, đồng cảm với những cá nhân cùng chung hoàn cảnh để cảm nhận bản thân vẫn đang sống và tồn tại một vị trí trong lòng ai đó.
Có thể nói, với những cá nhân “chết một nửa” trong Kitchen, Amrita, N.P, Nắp biển Banana Yoshimoto đã tiến rất gần đến học thuyết phân tâm học của Freud về lý thuyết giấc mơ hay tầng sâu vô thức của con người.
Sáng tác của Yoshimoto là những tạo tác ngôn từ đầy tinh tế đến từ tâm hồn một nữ văn sĩ không chỉ am hiểu văn hóa truyền thống Nhật Bản mà còn khắc khoải yêu đời, yêu sống khôn cùng.
Giọng văn của cô luôn mang một vẻ đẹp nao lòng: “Định thần lại thì nước mắt đã trào ra tự lúc nào. Tất cả mọi chuyện sau đó chỉ diễn ra trong vòng năm phút, nhưng trong năm phút đó, tôi đã khóc đến nỗi quên hết mọi thứ xung quanh, như thể cả thế gian này đều tan thành nước mắt.”
– Trích Amrita
Thậm chí, nếu tách riêng nhiều câu văn ta dễ dàng thấy được cấu trúc quen thuộc của một bài thơ haiku nhỏ xinh mà thâm trầm, sâu sắc.
“Hai người đàn bà… Căn bếp lúc nửa đêm… Những tâm sự sâu kín… Những lời thì thào… Những tiếng cười rộn rã… Phút hồi xuân với những ước mơ xa…”
Trong xã hội Nhật Bản nhất là những năm cuối thể kỷ XX, đầu thế kỷ XXI thì việc bản thân Banana Yoshimoto, một nữ văn sĩ đứng ra nói lên tiếng nói của những người phụ nữ đã là một điều tiên phong cho diễn ngôn nữ quyền.
Vì vậy, đúng như tờ báo The Boston Guide nhận định:
“Yoshimoto không nên ngượng ngùng vì sự nổi tiếng. Những gì cô làm được thực sự là một huyền thoại.”
Yoshimoto đúng là một huyền thoại về một nữ nhà văn đã đóng vai trò tiên phong, góp phần đổi mới diện mạo cả nền văn học của một đất nước.
Bằng giọng văn sâu lắng, dịu dàng truyền thống của Nhật Bản kết hợp hài hòa cùng phong cách mới mẻ của phương Tây khiến tác phẩm của Banana Yoshimoto luôn mang một màu sắc rất riêng biệt giữa vô vàn các tác giả khác và hứa hẹn sẽ đem tới cho độc giả thật nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau.
Thùy Lam
