Vincent van Gogh là một họa sĩ kiệt xuất trong lịch sử mỹ thuật thế giới, dù không được đào tạo bài bản về hội họa, ông vẫn để lại rất nhiều kiệt tác như Những người ăn khoai, Đêm đầy sao, Cà phê vỉa hè trong đêm và Hoa diên vĩ.
Hai năm ở thị trấn Arles là khoảng thời gian Van Gogh chăm chỉ nhất, ông đã cho ra đời những bức họa nổi tiếng như chuỗi tranh về hoa hướng dương hay bộ ba tác phẩm về bầu trời đêm, bao gồm bức Cà phê vỉa hè trong đêm.
Bức tranh này cho thấy rõ sự tiến bộ của danh họa ở phương diện kỹ thuật và kiến thức hội họa. Những điểm đặc trưng trong phong cách nghệ thuật của Vincent van Gogh như màu sắc tương phản rực rỡ hoặc kỹ thuật dùng cọ điêu luyện cũng bắt đầu được thể hiện.
Vincent van Gogh và hành trình đến với tác phẩm Cà phê vỉa hè trong đêm
Vincent van Gogh, tên đầy đủ Vincent Willem van Gogh, là một trong những bàn tay tài hoa của phong trào Hậu Ấn tượng bên cạnh Paul Cézanne, Georges Seurate. Dù sự nghiệp hội họa chỉ kéo dài mười năm, Van Gogh đã để lại hơn chín trăm bức họa và vô vàn bản phác thảo.
Tương tự các họa sĩ Hậu Ấn tượng khác, ông có phong cách hội họa đầy diễn cảm với bảng màu bắt mắt và nét cọ tinh tế, linh hoạt. Tuy nhiên, Vincent van Gogh chỉ phát triển được những kỹ thuật này vào năm 1886, sau khi tiếp xúc với trường phái Hậu Ấn tượng.
Cũng vào khoảng thời gian này, Van Gogh khi chuyển đến Paris để sống cùng em trai đã vô tình biết đến nghệ thuật Nhật Bản. Ông rất thưởng thức các tác phẩm phương Đông thời kỳ ấy, đặc biệt là cách sử dụng màu sắc và biến nó thành một trong những đặc trưng trong sự nghiệp hội họa sau này.
“Tất cả các tác phẩm của tôi đều chịu ảnh hưởng phần nào bởi nghệ thuật Nhật Bản” – Van Gogh viết trong lá thư gửi em trai vào tháng Bảy năm 1888
Sau hai năm ở Paris, danh họa chuyển đến thị trấn Arles với hi vọng tìm kiếm bóng dáng nghệ thuật phương Đông. Tại đây, ông tìm được “Nhật Bản ở Paris” và đã tạo ra những danh tác để đời như Phòng ngủ ở Arles, Cà phê vỉa hè trong đêm, Đêm đầy sao.
Niềm thôi thúc đến từ tôn giáo và ước muốn được ấp ủ từ lâu
Năm 1888, tại một quán cà phê trên đường Place du Forum ở thành phố Arles, Van Gogh đã khắc họa cảnh đường phố và trời đêm huyền ảo qua bức Cà phê vỉa hè trong đêm. Tác phẩm đã trở thành cảm hứng cho phong trào Biểu hiện (Đức) vào thế kỷ XX, hiện được trưng bày tại bảo tàng Kröller-Müller ở Hà Lan.
Cà phê vỉa hè trong đêm không phải tên duy nhất của bức họa. Thực tế, tác phẩm lần đầu tiên ra mắt thế giới vào năm 1891 dưới tên Quán cà phê buổi tối. Hiện nay, công chúng còn gọi tuyệt tác này là Cà phê vỉa hè trên đường Place du Forum trong tiếng Anh và Pháp, Cà phê vỉa hè trong tiếng Hà Lan.
Đây là tác phẩm mở đầu cho chuỗi tranh về bầu trời sao của Van Gogh, bao gồm Cà phê vỉa hè trong đêm, Đêm đầy sao trên sông Rhone và Đêm đầy sao. Ba tuyệt tác này ra đời cách nhau chưa đầy một năm, trong đó Đêm đầy sao phải tới năm 1889 mới hoàn thành.
Bên cạnh bản hoàn thiện của Cà phê vỉa hè trong đêm mà công chúng được chiêm ngưỡng ở bảo tàng hiện nay, bức tranh còn có một bản phác thảo chì với nhiều chi tiết khác biệt so với tác phẩm cuối cùng, điển hình là cái cây ở góc phải bức tranh và phần không gian dành cho bầu trời.
Nhờ bản phác thảo này và ba bức thư Vincent van Gogh gửi cho em trai, em gái út và người bạn Eugene Boch nên dù Cà phê vỉa hè trong đêm không có chữ ký của danh họa, giới chuyên môn vẫn quả quyết bức tranh được chính cây cọ tài hoa này vẽ nên.
Các chuyên gia cũng cho rằng Cà phê vỉa hè trong đêm là tác phẩm của niềm tin tôn giáo mãnh liệt mà Van Gogh luôn bộc lộ trong suốt cuộc đời mình, đặc biệt là qua những bức thư gửi cho em trai:
“Điều đó [sự khó khăn] không ngăn cản nổi nhu cầu tôn giáo mãnh liệt của tôi, vậy nên tôi ra ngoài vào ban đêm và vẽ những ngôi sao, và tôi đã luôn mơ về một bức họa như thế cùng với hình ảnh một nhóm bạn sôi nổi.”
Cũng dựa trên sự hứng thú với tôn giáo của danh họa, nhà nghiên cứu Jared Baxter đưa ra giả thuyết Cà phê vỉa hè trong đêm được lấy cảm hứng từ Bữa ăn tối cuối cùng của thiên tài Leonardo da Vinci. Trong đó, nhân vật tóc dài được bao quanh bởi mười hai bóng người ở góc trái tượng trưng cho Chúa cùng những tín đồ, sau lưng là chữ thập gợi hình ảnh thánh giá.
Ngoài ra, đoạn mở đầu tiểu thuyết Bel-ami của nhà văn người Pháp Guy de Maupassant được chính Van Gogh khẳng định là “miêu tả chính xác của một đêm đầy sao ở Paris với những quán cà phê sáng đèn dọc đại lộ”, khiến công chúng hoài nghi áng văn cũng truyền cảm hứng cho Vincent van Gogh.
Van Gogh – Người thao túng sắc màu trong Cà phê vỉa hè trong đêm
Vincent van Gogh ghi dấu ấn trong lịch sử hội họa từ những tác phẩm đa dạng màu sắc trong giai đoạn sau sự nghiệp, bao gồm Cà phê vỉa hè trong đêm với “màu xanh dương tuyệt đẹp, tím oải hương và xanh lá” cùng “màu vàng lưu huỳnh nhạt”.
Dưới đôi mắt của danh họa, màn đêm không đen kịt mà vô cùng sặc sỡ. Để lột tả sự đa dạng màu sắc của khung cảnh, Vincent van Gogh đã vẽ bức tranh trực tiếp ở quán cà phê trên đường Place du Forum thay vì ký họa rồi chờ đến ban ngày để hoàn thành:
“Quả thật tôi có thể sẽ nhầm màu xanh lá và xanh dương, xanh oải hương và hồng oải hương trong đêm tối do chẳng thể phân biệt rõ các tông màu, nhưng đó là cách duy nhất để thoát khỏi hình ảnh đêm tối đen với những ánh đèn trắng nhách, nhợt nhạt. Thực tế thì chỉ ngọn nến thôi cũng đủ cho ra được những sắc vàng và cam lung linh nhất rồi.”
Trong tranh, Van Gogh tận dụng triệt để những cặp màu tương phản như xanh lá, đỏ để bổ trợ tiểu tiết bên cạnh các mảng đối lập gồm vàng, tím và xanh dương, cam. Điều này giúp tạo nên điểm nhấn cho bức tranh, cho thấy sự hình thành phong cách nghệ thuật độc đáo của danh họa.
Không chỉ tinh tế trong việc lựa chọn màu sắc, sắc độ màu cũng được Vincent van Gogh điều chỉnh cẩn thận. Mảng màu sáng của góc quán và bầu trời tối chiếm phần không gian tương đương nhau, được xen kẽ bởi những chi tiết có sắc độ trung gian từ màu xanh lá, đỏ, tạo sự cân bằng cho tổng thể bức tranh.
Sự trưởng thành trong tư duy và kỹ năng hội họa của bông hoa nở muộn
Cảm giác kết cấu là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến trải nghiệm người xem với tác phẩm hội họa, Van Gogh đã làm rất tốt khi đi nét trải dài theo hướng của vật được miêu tả. Nét cọ song song tạo nên những tòa nhà khiến chúng trở nên cao vút, những tán cây cũng có cảm giác rõ ràng về hướng cong.
Bên cạnh đó, các họa sĩ thường tạo điểm nhấn khéo léo trong tác phẩm để thu hút sự chú ý của người thưởng tranh, dù đôi khi cũng có những tuyệt tác ngoại lệ như Nhịp điệu mùa thu của danh họa Jackson Pollock hoặc bức Marilyn của nghệ sĩ Andy Warhol.
Trong Cà phê vỉa hè trong đêm, Vincent van Gogh đặt trọng tâm là nhóm người trong quán cà phê ở vị trí góc phải theo nguyên tắc một phần ba để tăng thêm hiệu ứng thị giác, níu giữ ánh nhìn người xem ở điểm nhấn bức tranh.
Để tăng thêm sự thu hút của trọng tâm, danh họa tận dụng triệt để sự tương phản màu sắc như phần bóng người xám tối, ánh sáng vàng rực của ngọn đèn hay góc tường màu xanh lá đối lập với sắc đỏ của móc treo.
Ngoài ra, nhịp điệu trong hội họa cũng là một yếu tố đáng cân nhắc bởi nó tạo nên sự chuyển động và hài hòa. Ở Cà phê vỉa hè trong đêm, Van Gogh đã lặp lại hình ảnh và màu sắc để đảm bảo yếu tố này trong tác phẩm, tiêu biểu là những bóng người, hòn cuội giống nhau cùng với sự rải rác của màu xanh lá ở cỗ xe ngựa, lá cây, cửa sổ.
Tuy nhiên, trong bức họa cũng có một số điểm không chính xác về kỹ thuật. Đường xiên của cạnh phía trên cửa chính không có cùng điểm tụ với những đường khác trong tranh, khiến phối cảnh chưa được hoàn hảo. Thế nhưng, công chúng cho rằng điều này khiến tuyệt tác thêm phần chân thật.
Nguồn cảm hứng nghệ thuật của mọi tầng lớp qua nhiều thời đại
Hiện nay, bức tranh Cà phê vỉa hè trong đêm được trưng bày ở bảo tàng Kröller-Müller Museum tại Hà Lan. Quán cà phê nơi Vincent van Gogh thực hiện bức tranh này thì được đổi tên thành Van Gogh Cafe và trở thành điểm thu hút khách du lịch.
Nhiều chuyên gia hoặc người đam mê mỹ thuật như giảng viên nghệ thuật thị giác Matt Fussel xem Cà phê vỉa hè trong đêm như một tài liệu để nghiên cứu, học hỏi và trau dồi khả năng hội họa của bản thân.
Tuyệt tác này không chỉ ảnh hưởng sâu sắc đến giới chuyên môn mà còn tác động lớn đến công chúng, minh chứng là bức tranh xếp thứ hai trong số những tác phẩm được tái hiện nhiều nhất trong mười năm kể từ năm 2000, chỉ đứng sau danh tác Đêm đầy sao.
Bên cạnh đó, Cà phê vỉa hè trong đêm và quán Van Gogh Cafe cũng được nhắc đến trong bộ phim Lust for Life, tập thứ mười mang tên Vincent and the Doctor của chuỗi phim Doctor Who lẫy lừng và bộ phim Loving Vincent để tri ân danh họa.
Du Nhiên
