Tâm hồn của mỗi người là một mê cung mà từng bức vách đều được dựng lên từ chất liệu kí ức. Từ thăm thẳm lãng quên chính là một cuốn tiểu thuyết khắc họa sâu sắc bản ngã ấy của con người, bởi sự mơ hồ của dĩ vãng được hiện hữu qua từng trang sách.
Patrick Modiano là một hiện tượng độc đáo của văn học lãng mạn Pháp, cùng với lí thuyết về sự trôi dạt mà ông theo đuổi, nhà văn đã biến mỗi tác phẩm của mình thành một bản nhạc được cất lên mang âm hưởng thời gian đầy day dứt, khắc khoải.
Ở đó còn có những khúc du ca đặc biệt êm dịu nhưng chứa đựng cả một quãng đời đau thương và cô đơn như cuốn tiểu thuyết Từ thăm thẳm lãng quên.
Patrick Modiano là một nhà văn mang niềm khắc khoải với quá khứ
Patrick Modiano sinh năm 1945 tại Boulogne-Billancourt. Ông từng theo học tại trường nội trú cho tới tuổi thành niên và sau đó lấy bằng tú tài tại Annecy.
Bố của Patrick sống lang bạt và không nghề nghiệp, là người Pháp gốc Do Thái từng trốn đi lính trong thế chiến thứ hai còn mẹ ông là một diễn viên người Bỉ.
Cuộc sống nay đây mai đó từ nhỏ và đặc biệt là cái chết của cậu em trai Rudy đã ảnh hưởng rất nhiều đến đời sống tinh thần của Patrick cũng như toàn bộ sáng tác của ông.
Chân dung nhà văn Patrick Modiano
Ông đạt giải Nobel văn chương vào năm 2014, kết quả của Viện hàn lâm Thụy Điển năm đó là bất ngờ lớn đối với giới văn học nói riêng và công chúng nói chung. Dẫu vậy, điều ấy không có nghĩa là Patrick Modiano hoàn toàn vô danh trên bản đồ văn chương mà trái lại, tiểu thuyết gia người Pháp khá có duyên với các giải thưởng.
Khi chỉ mới ngoài hai mươi tuổi, Patrick Modiano đã giành được “cúp đúp” khi đạt cùng lúc hai giải thưởng Roger Nimier và Fenéon cho cuốn tiểu thuyết đầu tay Quảng trường ngôi sao.
Tiếp nối những thành công đó, Patrick Modiano khẳng định tài năng và tên tuổi của mình với giải Goncourt cho cuốn sách Phố những cửa hiệu u tối, cùng với đó là giải thưởng văn học Paul-Morand cho toàn bộ các sáng tác.
Có thể nói, sợi dây xuyên suốt phần lớn những tác phẩm của nhà văn chính là quá khứ, những mảnh kí ức chắp vá đôi khi nhuốm màu sầu muộn. Trong đó phải kể đến một số tác phẩm nổi bật như Ở quán cà phê của tuổi trẻ lạc lối, Một gánh xiếc qua, Những đại lộ vành đai cùng nhiều tiểu thuyết khác.
Các nhân vật trong tiểu thuyết của Patrick Modiano hầu hết đều mơ hồ với quá khứ của mình. Họ luôn trốn chạy kí ức nhưng rồi vẫn lại quay trở về với bản ngã của con người, với khao khát đi đến trạm dừng hoài niệm để thực hiện chuyến du hành tìm kiếm “căn cước” của bản thân.
Sự say mê quá khứ ấy có lẽ đã được nhen nhóm từ thời thơ ấu buồn bã của nhà văn, khiến các tác phẩm luôn mang một vẻ u hoài, trống rỗng đầy ám ảnh.
Những cuốn tiểu thuyết được được nhà văn say mê dệt bằng sợi kí ức thấm đẫm màu hoang hoải ấy đã khiến không ít người phải suy ngẫm và Viện Hàn lâm Thụy Điển thì không tiếc lời ca ngợi ông.
Bạn có thể gọi ông ấy là một Marcel Proust của thời đại chúng ta
– Peter Englund
Trong bản giao hưởng hoài niệm dài như bất tận ấy của Patrick Modiano, có những cuốn tiểu thuyết để lại ấn tượng sâu sắc và một trong số đó mang tên Từ thăm thẳm lãng quên.
Cuốn tiểu thuyết là câu chuyện của bao lần gặp gỡ và rời xa, cũng là dòng hoài niệm trữ tình về những chân trời đã mất. Hành trình ngược thời gian của nhân vật như một thước phim đen trắng lấy bối cảnh Châu Âu những năm hậu chiến, khi nhiều người trẻ rơi vào vô định giữa mênh mông cuộc đời.
Tuyết tan trong kí ức Paris
Câu chuyện bắt đầu khoảng những năm sáu mươi của thế kỉ XX khi nhân vật “tôi” gặp gỡ Jacqueline và Van Bever tại quảng trường Saint-Michel, vào một buổi chiều giữa thành phố Paris hoa lệ và ồn ào. Ngay buổi tối đầu tiên gặp nhau, nhân vật tôi đã theo hai người về nơi họ sống tại một phòng khách sạn ở ke Tournelle.
Tất cả những gì anh biết về Jacqueline và Van Bever sau một buổi gặp gỡ và bữa ăn tối chỉ là tên và chỗ ở của họ, rằng họ đã ở nơi đây được hai tháng, kèm theo một cuộc hẹn mơ hồ không thời gian cụ thể tại một quán cà phê nơi góc phố Dante.
Vài lần tôi quay trở lại đó trong những giấc mơ. Đêm hôm trước, mặt trời tháng Hai đang lặn làm tôi choáng mắt, dọc theo phố Dante. Nó đã không hề thay đổi trong suốt quãng thời gian ấy…
…Khi tôi đi tới giữa phố, tòa nhà lớn bên kia đường, đại lộ Saint‒Germain, phủ bóng xuống. Nhưng sau lưng tôi, vỉa hè vẫn ngập nắng. Tỉnh giấc, quãng đời tôi quen biết Jacqueline hiện ra trước mắt tôi trong cùng sự tương phản bóng tối và ánh sáng ấy. Những phố phờ phạc, đậm mùa đông và cũng nắng chiếu xuyên qua các khe cửa sổ.
– Từ thăm thẳm lãng quên
Giữa những kết nối mong manh, sợi dây định mệnh vẫn kéo những con người ấy lại với nhau trên góc phố Dante, nơi quán cà phê mà Jacqueline đang mải mê với cái máy pinball.
Từng có nhiều lần tôi đến mà không gặp họ, và lần nào tôi cũng ngồi ở một cái bàn mà đợi rất lâu. Tôi nghĩ mình sẽ chẳng bao giờ còn có dịp gặp họ nữa, họ đã biến mất vào đám đông và sự ồn ã. Thế rồi một hôm, đầu buổi chiều, ở góc căn phòng trống hoang, họ ở đó, cạnh nhau, trước cỗ máy pinball.
– Từ thăm thẳm lãng quên
Không lâu sau đó, nhân vật tôi chuyển đến khách sạn cạnh nơi Jacqueline và Van Bever ở để được thân thiết hơn với hai người. Chính bởi sự vô định trong những năm tháng tuổi trẻ mà nhân vật tôi chợt muốn níu lấy một điểm mốc, để không còn phải lèo lái vô hướng giữa mênh mông cuộc đời nữa.
Thế nhưng không ai biết vào cái khoảnh khắc nhân vật tôi tìm được Jacqueline và Van Bever giữa Paris đông đúc lại là khi anh giã từ hành trình vô định trước kia để bắt đầu một cuộc phiêu dạt khác.
Jacqueline và Van Bever còn một cuộc sống khác ngoài Paris và không bao gồm nhân vật tôi trong đó. Vào ngày cuối tuần, hai người đến các sòng bạc ở ngoại tỉnh còn anh ở lại chờ đợi trong khu phố hay trong căn phòng của họ, cùng với mùi ê te lơ lửng và những giấc ngủ chập chờn.
Trong trái tim nhân vật tôi dần hình thành một tình yêu với Jacqueline, dẫu biết rằng người nàng yêu là Van Bever và nàng dù đôi khi gắt gỏng, vẫn luôn luôn lo lắng cho người đàn ông kia.
Anh cố gắng tận dụng hết những khoảng thời gian ít ỏi bên cạnh cô, sẵn lòng làm những thứ Jacqueline thích như việc hít ê te, chỉ với mong muốn được ở cạnh nàng thật lâu.
Jacqueline biết tình cảm đó và nàng đã mời gọi anh bước vào cuộc đời mình bằng một kế hoạch không hề có Van Bever. Hai người đã lên kế hoạch ăn cắp chiếc vali tiền mặt của Cartaud, một tên nha sĩ giàu có si mê nhan sắc Jacqueline.
Phi vụ đầy căng thẳng và sợ hãi đã diễn ra, vô ý dội lại trong tâm tưởng nhân vật tôi về những lần chạy trốn của chính mình.
Nàng sắp òa khóc đến nơi. Tôi hiểu rằng, nàng muốn hai chúng tôi ra đi chính là để đoạn tuyệt với một quãng đời nàng. Và cả tôi nữa, tôi cũng để lại sau lưng mình những năm xám xịt và vô định mà tôi đã sống cho tới lúc này.
– Từ thăm thăm lãng quên
Đó là một cuộc tẩu thoát khỏi Paris để hướng về Mallorca và hơn thế nữa, nhân vật tôi cùng Jacqueline đã chạy trốn, bỏ lại sau lưng Van Bever cùng quãng đời xám xịt mà hai con người ấy không muốn nhớ rõ.
Hành trình lang bạt ở London ảm đạm của Từ thăm thẳm lãng quên
London năm ấy chứng kiến cuộc chạy trốn, nỗi lo âu và là vùng trời hoang hoải nơi hai con người lưu lạc mắc kẹt lại.
Tại các thành phố lớn, vào mùa hè, những người mất hút nhau từ lâu hoặc không hề quen biết bống gặp nhau một tối tại một hàng hiên, rồi lại mất hút nhau lần nữa. Và chẳng gì thực sự quan trọng hết.
– Từ thăm thẳm lãng quên
Mục đích duy nhất của họ là đến Mallorca, nơi Jacqueline có thể sống cuộc đời vui vẻ tự do còn nhân vật tôi có thể viết sách theo như ý nguyện của mình.
Cả hai vô tình gặp gỡ Linda Jacobsen, được cô ta bắt chuyện trước. Từ đó họ quen biết với Peter Rachman và Michael Savoundra, những con người đưa cuộc đời nhân vật tôi với Jacqueline bước sang một trang khác.
Ba con người ấy với lối sống có phần thác loạn cùng những buổi tiệc tùng thâu đêm, mùi cần sa thoang thoảng trong phòng đã kéo Jacqueline và nhân vật tôi đến một chặng mới của cuộc đời.
Với nhân vật tôi, ấy là khi ý niệm viết một câu chuyện được hình thành, nhờ vào những bản thảo của Michael Savoundra. Đó, chính là điểm khởi đầu mà nhân vật tôi luôn nhung nhớ
Tôi mua tập giấy viết thư tại một cửa hiệu ở Notting Hill Gate. Rồi tôi tiếp tục bước về phía trước, dọc đại lộ Holland Park, trong một buổi sáng mùa hè. Đúng, trong kỳ lưu trú ở London này, chúng tôi đã ở giữa tâm mùa hè.
– Từ thăm thăm lãng quên
Jacqueline thì khác, nàng cuốn vào các cuộc chơi bên Peter Rachman và dần dần rời xa nhân vật tôi. Hai người họ như hai đường thẳng cắt nhau tại một điểm chung chuyển giữa London và Paris rồi xa nhau mãi mãi.
Và rồi đến một lúc, sau một chuỗi ngày, tôi thức mãi cho đến bình minh, nhưng chẳng bao giờ nghe thấy tiếng bước chân nàng trong cầu thang nữa.
– Từ thăm thăm lãng quên
Hành trình lang thang trong kí ức, trong những cảm xúc vô định của nhân vật tôi đã rẽ sang một hướng khác, thế nhưng vài mối liên hệ mờ nhòe với quá khứ cùng vô vàn nhớ nhung tưởng như đã chìm sâu vào quên lãng vẫn luôn ám ảnh nhân vật tôi mãi về sau.
Định mệnh vẫn chưa dừng lại trong Từ thăm thẳm lãng quên
Nhiều năm trôi qua, nhân vật tôi vẫn ở trong mớ hỗn độn giữa kí ức và thực tại, với đốm sáng duy nhất là khoảng thời gian anh gặp Jacqueline và Van Bever.
Từ chuỗi ngày buồn thảm ấy, vài ngày duy nhất còn hiện rõ, những ngày tôi quen biết Jacqueline và Van Bever. Tại sao lại là quãng thời gian ấy chứ không phải một quãng khác? Có lẽ bởi vì nó vẫn còn lơ lửng.
– Từ thăm thăm lãng quên
Bằng cách nào đấy, bàn tay vô hình của định mệnh đã kéo những con người trong quá khứ lại với nhau, gọi những kỉ niệm ùa về trong tiềm thức.
Một lần nữa, giữa mênh mông người và ngần ấy thời gian mòn mỏi, nhân vật tôi lại tìm thấy Jacqueline. Tuy nhiên nàng tỏ ra không hề quen biết trong khi anh cố tìm mọi cách để ra tín hiệu cho nàng.
Jacqueline đã đổi tên, một cái tên yêu kiều nhưng xa lạ với nhân vật tôi. Nàng vẫn hút thuốc lá nhưng không còn húng hắng ho và chắc hẳn, nàng cũng không cần dùng ê te thêm nữa.
Hai người vờ như không quen biết nhau nhưng thực sự, Jacqueline đã nhận ra nhân vật tôi ngay khi vừa nhìn thấy anh.
– Nếu cứ mười lăm năm chúng ta lại gặp nhau một lần, nàng nói với tôi, lần tới nhiều khả năng anh sẽ chẳng nhận ra em đâu.
Tới lúc ấy chúng tôi bao nhiêu tuổi? Năm mươi. Con số làm tôi thấy lạ lẫm đến nỗi tôi không sao tự ngăn mình thì thầm:”Năm mươi…” để cố tìm cho con số đó chút bóng dáng thực tế.
– Từ thăm thăm lãng quên
Một lần nữa, Jacqueline lại bước khỏi cuộc đời nhân vật tôi tựa một ảo ảnh chỉ có trong giấc mơ. Có lẽ, mười lăm năm hay thậm chí là ba mươi năm sau nữa, anh vẫn sẽ mãi lửng lơ trong chính quá khứ của mình với những khắc khoải êm dịu về Jacqueline, đầy u buồn lẫn ngọt ngào.
Từ thăm thẳm lãng quên là câu chuyện về tình yêu lặng lẽ và mơ hồ
Nhân vật tôi đã đem lòng thương nhớ Jacqueline từ những ngày còn ở Paris, khi nàng vẫn đang có Van Bever ở bên cạnh. Nàng là tình yêu đầu của nhân vật tôi, mối tình thầm lặng mà anh mang theo trong suốt cuộc đời.
Nhân vật tôi đã ôm một giấc mơ đầy đau đớn dịu ngọt với Jacqueline gần hết cuộc đời mình. Họ chỉ ở bên cạnh nhau trong thời gian ba, bốn tháng, quá ít so với đời người nhưng những dư âm để lại thì vẫn mãi luôn ngân nga trong trái tim những con người nặng tình.
Và thế đấy, chẳng còn lại gì từ tất tật những nam tháng ấy. Và nếu hạnh phúc là cơn say thoáng qua mà tôi cảm nhận được vào tối hôm đó, thì tức là lần đầu tiên trong cuộc tồn tại của mình, tôi hạnh phúc.
– Từ thăm thẳm lãng quên
Nhân vật tôi yêu Jacqueline còn cô dành tình cảm gì cho anh thì vẫn mãi là một câu hỏi. Nàng coi anh là một trạm dừng trên con đường đến Mallorca của mình, như Van Bever và bao người đàn ông khác hay là quá khứ mà mình muốn bỏ lại sau lưng mãi mãi?
Hay nàng cũng yêu nhân vật tôi, dù chỉ là một chút, vào khoảnh khắc họ gặp lại nhau sau mười lăm năm xa cách, Jacqueline vẫn coi anh là điểm sáng duy nhất cho cuộc đời đáng quên của cô.
Điều ấy có chăng đã hằn lên trái tim nhân vật tôi một câu hỏi, để mãi sau này, anh vẫn luôn mải miết kiếm tìm bóng hình nàng từ thăm thẳm lãng quên.
Patrick Modiano hẳn phải là một bậc thầy trong việc khắc họa quá khứ, để những tháng năm hiện ra theo dòng tâm tưởng của nhân vật vừa hững hờ, êm dịu vừa thấm đẫm đau thương đến vậy.
Từ thăm thẳm lãng quên là sự đan xen của đôi ba lần gặp gỡ dang dở, những vết nứt của thời gian và bao vết hằn trong trái tim con người.
Cuốn tiểu thuyết chưa đầy hai trăm trang sách nhưng bằng thứ phép màu kì diệu của nghệ thuật, Patrick đã khiến độc giả mãi khắc khoải trong hành trình đi tìm quá khứ và bản ngã của nhân vật.
Một Châu Âu sau thế chiến thứ hai hiện lên đầy hoang hoải, cô độc dưới lăng kính của những con người lạc lõng bị số phận bỏ rơi cũng được lột tả trọn vẹn qua ngòi bút của Modiano.
Bởi lẽ ấy, hành trình quay về quá khứ của nhân vật tôi hay cuộc chạy trốn của nàng Jacqueline không chỉ nằm lại trên những con chữ mà còn mãi khắc sâu trong trái tim bao con người khao khát được tìm thấy chính mình giữa tuổi trẻ chênh vênh.
Tuệ Anh
