Sapiens Lược sử loài người là một trong những tác phẩm ăn khách do sử gia Yuval Noah Harari chấp bút, xuất bản năm 2014. Đề cập quá trình tiến hóa của loài người, cuốn sách tái hiện lịch sử một cách sống động, từ đó cung cấp cho độc giả nhiều kiến thức mới và mang đến loạt trải nghiệm thú vị.
Yuval Noah Harari – sử gia có tư duy phản biện sắc sảo
Yuval Naoh Harari sinh năm 1976, ông là nhà sử học, triết gia và tác giả nổi tiếng người Israel. Sau khi tốt nghiệp Đại học Oxford vào năm 2002, Harari làm giáo sư giảng dạy lịch sử tại Đại học Hebrew Jerusalem.
Ban đầu, Harari chủ yếu nghiên cứu lịch sử thế giới, lịch sử trung cổ và lịch sử quân sự. Thế nhưng, theo thời gian khám phá và học hỏi, nhà sử học bắt đầu đặt ra những câu hỏi lớn hơn, mang tính chất liên ngành nhiều hơn.
Chẳng hạn, ông thắc mắc về mối liên hệ giữa lịch sử và sinh học, điều khiến loài Homo Sapiens trở nên khác biệt so với những loài khác hay quan tâm đến các mâu thuẫn đạo đức do sự phát triển của khoa học, công nghệ gây nên.
Tất cả câu hỏi trên đã trở thành tiền đề để Yuval Noah Harari bắt đầu những cuốn sách của mình. Tính đến hiện tại, ông đã xuất bản bốn tác phẩm, Sapiens Lược sử loài người, 21 bài học cho thế kỷ 21, Homo Deus Lược sử tương lai và Sapiens Lược sử loài người bằng tranh.
Những “đứa con tinh thần” của Yuval Noah Harari đều hoàn thiện về nội dung lẫn hình thức, thoát khỏi lối mòn của thể loại sách lịch sử, khoa học xã hội đương thời. Chúng còn thu hút độc giả bởi luận điểm táo bạo, lập luận chặt chẽ, dẫn chứng thuyết phục và giọng văn gần gũi.
Là tác phẩm đầu tay của Yuval Noah Harari, Sapiens Lược sử loài người để lại ấn tượng sâu sắc vì sự đồ sộ của mình. Dù truyền đạt lượng thông tin lớn, tác phẩm không khiến bạn đọc quá tải nhờ cách tổng hợp khái quát, lớp lang, đi từ vĩ mô đến vi mô.
Ngược dòng lịch sử cùng Sapiens Lược sử loài người
Như tên gọi, Sapiens Lược sử loài người đưa độc giả quay về với quá khứ nhân loại. Không sa vào lối viết trần thuật, cuốn sách tập trung khai thác các quá trình định hình nên loài người, bao gồm Cách mạng Nhận thức, Cách mạng Nông nghiệp, sự thống nhất loài và Cách mạng Khoa học.
Trong đó, Yuval Noah Harari đặc biệt đào sâu từng bước phát triển của con người, từ lần đầu tiên Sapiens biết cách tưởng tượng đến sự ra đời của sản xuất nông nghiệp, sự xuất hiện của tiền tệ, tôn giáo và các nhà nước.
Bằng kiến thức uyên thâm và cách dẫn dắt hấp dẫn, Yuval Noah Harari đã thành công thổi hồn cho Sapiens Lược sử loài người. Không tóm lược lịch sử một cách khô khan, quyển sách chứa đựng nhiều lập luận sắc sảo liên quan đến lịch sử, triết học, kinh tế, chính trị với xã hội.
Không chỉ bao quát chặng đường nhân loại đã đi qua, những trang sách ấy còn giúp người đọc hiểu được cảm nhận của các nhân vật đã từng xuất hiện sau lớp bụi mờ của lịch sử.
Những định kiến được phá vỡ trong Sapiens Lược sử loài người
Qua mỗi chương sách, Yuval Noah Harari mang đến cho độc giả hình dung rõ nét về bản chất con người. Ông đề cập đến các đặc tính giúp Sapiens tồn tại đến ngày nay, trong khi những người anh em của mình đã tuyệt chủng.
Đặc biệt, Harari đã thoát khỏi thói quen ca tụng Homo Sapiens như một giống loài nổi trội, ông so sánh khách quan giữa các loài người từng xuất hiện trên trái đất. Điển hình như người Neanderthal to khoẻ, thông minh và chịu lạnh giỏi hơn Sapiens nhưng cuối cùng cũng không thể sống sót cho đến hiện tại.
Không nằm ở sức mạnh về thể chất, chìa khoá cho sự thành công của Homo Sapiens đến từ khả năng ngôn ngữ. Nhờ hệ thống ký hiệu giao tiếp phức tạp, những cá nhân Sapiens đơn lẻ đã liên lạc và gắn bó mật thiết với nhau.
Họ học cách tưởng tượng và thiết lập những niềm tin chung, từ đó cộng tác linh hoạt với số lượng lớn. Cứ thế, trong các trận chiến giành lãnh thổ, Sapiens đã dễ dàng áp chế giống loài Neanderthal để giành quyền bá chủ.
Cùng với việc thoát khỏi tư duy xem con người là trung tâm địa cầu, Yuval Noah Harari không ngợi ca nền văn minh một cách sáo rỗng. Thay vào đó, nhà sử học vạch trần mặt trái của chúng, chẳng hạn sự tiến hoá quá nhanh của nhân loại đã khiến tự nhiên quá tải và đưa tất cả đến bờ tuyệt chủng.
Đồng thời, ông đưa ra những luận điểm vô cùng táo bạo mà ít người dám đề cập, tiêu biểu như luận điểm cho rằng Cách mạng Nông nghiệp là sự lừa dối lớn nhất của lịch sử.
Với Yuval Noah Harari, Cách mạng Nông nghiệp chỉ là một khả năng đã trở thành hiện thực trong rất nhiều khả năng có thể xảy ra của lịch sử. Dù ngẫu nhiên xảy ra, cuộc cách mạng này lại trở thành một nếp sống và khiến con người trượt dài trong nỗi thống khổ.
Mỗi giai đoạn trong lịch sử đều là một giao lộ. Từ quá khứ đến hiện tại chỉ có một con đường duy nhất, nhưng đến tương lai thì có vô số những ngã rẽ. Một số con đường to hơn, bằng phẳng hơn, được chỉ dẫn tốt hơn, và như thế có lẽ sẽ được nhiều người chọn hơn, nhưng đôi khi lịch sử – hoặc những người làm nên lịch sử – lại đi theo những ngả rẽ bất ngờ.
– Sapiens Lược sử loài người
Những người săn bắt hái lượm rời bỏ cuộc sống lang thang để an cư lạc nghiệp, hy vọng được tận hưởng những ngày tháng no đủ trong tư cách mới, người nông dân. Thế nhưng, sau thời gian trải nghiệm, họ nhận ra mọi thứ không như bản thân tưởng tượng.
Ở góc độ vĩ mô, Cách mạng Nông nghiệp đã làm tăng lượng thức ăn dự trữ, tạo ra những đợt bùng nổ dân số, dẫn đến bệnh tật, đói kém và thúc đẩy quá trình phân chia giai cấp.
Về góc độ vi mô, cuộc cách mạng này đồng nghĩa với lao động khổ sai, chấp nhận chế độ ăn uống kém đa dạng, dễ rơi vào trạng thái mất mùa và là nguyên nhân dẫn đến bạo lực.
Từ đó, nhà sử học kết luận sự chuyển đổi từ cuộc sống săn bắt hái lượm sang nông nghiệp không mang đến lợi ích cho từng cá thể. Ngược lại, dưới góc nhìn của một loài, giá trị cốt lõi của cuộc cách mạng này đã giúp nhiều người sống sót hơn trong điều kiện tồi tệ.
Thay vì báo hiệu cho một kỷ nguyên dễ sống, Cách mạng Nông nghiệp lại đem tới cho nông dân cuộc sống nhìn chung có vẻ khó khăn hơn và ít thoả mãn hơn so với người hái lượm. Người săn bắt hái lượm sử dụng thời gian của mình thú vị và phong phú hơn, ít bị cơn đói và bệnh tật đe doạ hơn. Cách mạng Nông nghiệp tất nhiên đã làm tăng tổng lượng thức ăn dự trữ của loài người, nhưng nhiều thức ăn không có nghĩa là có một chế độ ăn tốt hơn. Đúng hơn, nó biến thành những đợt bùng nổ dân số và tạo ra giới tinh hoa được nuông chiều. Những nông dân bình thường phải làm việc vất vả hơn những kẻ hái lượm bình thường, và lại có một chế độ ăn uống tồi hơn. Cách mạng nông nghiệp là sự lừa dối lớn nhất của lịch sử.
– Sapiens Lược sử loài người
Chưa dừng ở đó, Harari còn tìm kiếm câu trả lời cho nghi vấn về hạnh phúc con người. Không chỉ phân tích những hiện tượng xảy ra trong quá khứ, ông còn xem xét quá trình phát triển ấy đã tác động thế nào đến trạng thái cảm xúc của Sapiens.
Vận dụng kiến thức liên ngành sinh học, tâm lý, triết học và tôn giáo, Yuval Noah Harari mang đến cho độc giả góc nhìn đa chiều về quan niệm hạnh phúc, từ đó hình dung sâu sắc hơn về động lực phát triển của con người.
Tính thời sự của Sapiens Lược sử loài người
Dù chủ yếu bàn luận về lịch sử, đề tài của Sapiens Lược sử loài người không bị giới hạn trong những sự kiện quá khứ. Từ việc hiểu biết sâu sắc về các dấu mốc quan trọng của loài người, Yuval Noah Harari đã đưa ra dự báo về tương lai nhân loại.
Nhà sử học đã phân tích những kịch bản khả dĩ cho thế giới sau cách mạng khoa học, tiêu biểu nhất là sự tích hợp giữa khoa học, công nghệ và sinh học. Táo bạo hơn, ông còn đề cập đến khả năng xuất hiện loài người mới do chính con người hôm nay tạo ra.
Dựa trên tham vọng của nhân loại, đây không còn là những điều chỉ thấy trên phim hay các tác phẩm viễn tưởng như Chuyện tình đích thực siêu buồn, Thế giới mới dũng cảm hay 1984 mà hoàn toàn có thể xảy ra trong tương lai gần.
Thông thường, những đặc tính của một loài sinh vật thay đổi nhờ quá trình chọn lọc tự nhiên. Thế nhưng ở thế kỷ XXI, khi có thể làm chủ khoa học, công nghệ và sinh học, con người đang dần phá vỡ quy luật, tạo ra các thiết kế thông minh dựa trên trí tưởng tượng của mình.
Họ có thể sáng chế tai nhân tạo bằng cách cấy tế bào xương sụn bò lên lưng chuột, biến đổi vi khuẩn E.coli để sản xuất insulin trị bệnh tiểu đường, lắp đặt thiết bị tinh vi vào cơ thể hòng bù đắp khiếm khuyết giác quan. Vì liên quan trực tiếp đến quyền lợi con người, những phát minh trên đã liên tục gây tranh cãi.
Hiện nay, các kỹ thuật như kỹ thuật sinh học, cyborg hay sáng tạo sự sống vô cơ đều đang ở buổi đầu. Chúng chỉ được áp dụng ở quy mô nhỏ, chưa tạo ra nhiều thay đổi cho nền kinh tế, chính trị, xã hội đương thời.
Thế nhưng, một khi công nghệ di truyền có thể tạo ra siêu nhân, cyborg liên kết ký ức cá nhân vào mạng lưới trí tuệ tập thể hay tiến bộ kỹ thuật hiện thực hoá thực thể phi hữu cơ, con người chắc chắn đối diện với một bài toán hóc búa về bản ngã của chính mình.
Bên cạnh đó, tính thời sự của Sapiens Lược sử loài người được thể hiện qua những luận bàn về đại dịch Covid-19. Yuval Noah Harari đã đề cập các thay đổi quan trọng mà dịch bệnh gây ra cho xã hội loài người, điển hình là việc triển khai công cụ giám sát hàng loạt.
Từ lâu, con người luôn chịu kiểm soát bởi chính phủ. Thế nhưng, điểm khác biệt là nếu trước đại dịch, sự giám sát chỉ xảy ra với đối tượng chọn lọc thì hiện nay, hệ thống này đang dần được hợp pháp hoá.
Không chỉ dừng lại ở “ngoài bề mặt lớp da người”, công tác truy vết còn tiến sâu vào “bên dưới lớp da người”. Như con dao hai lưỡi, sự việc này là công cụ hỗ trợ cho việc ngăn chặn chuỗi lây nhiễm nhưng lại không đảm bảo quyền riêng tư của mỗi cá nhân.
Nếu công nghệ tiếp tục hoàn thiện, chính phủ sẽ sở hữu kho dữ liệu sinh trắc của người dân. Từ đó, việc thực hiện công tác thao túng trở nên vô cùng dễ dàng.
Để hạn chế viễn cảnh trên, nhà sử học đề ra giải pháp trao quyền quyết định cho công dân. Harari tin rằng khi các cá nhân được cung cấp đầy đủ kiến thức, họ sẽ hiểu rõ vấn đề, từ đó tự lựa chọn điều thực sự tốt cho bản thân, gia đình và xã hội.
Nhân loại cần lựa chọn. Tiếp tục bất hoà hay tìm cách đoàn kết trên khắp thế giới? Nếu chọn sự bất hoà thì hậu quả không chỉ là kéo dài khủng hoảng hiện nay mà còn dẫn đến những thảm hoạ tồi tệ hơn nữa trong tương lai. Nếu chọn sự đoàn kết, chúng ta sẽ chiến thắng virus Corona, sẽ chiến thắng mọi bệnh dịch và khủng hoảng có thể tấn công nhân loại ở thế kỷ XXI này.
– Sapiens Lược sử loài người
Hơn nữa, Harari nhấn mạnh việc cần có một kế hoạch toàn cầu để đẩy lùi virus Corona. Cả Covid-19 và khủng hoảng kinh tế theo sau đều là vấn đề vượt khỏi khả năng giải quyết của một quốc gia. Thế nên, tạm gác chủ nghĩa dân tộc và đoàn kết quốc tế là lựa chọn tất yếu để vượt qua khó khăn.
Sapiens Lược sử loài người là cuốn sách gối đầu giường của người thành công
Xuất bản năm 2014, Sapiens Lược sử loài người được dịch sang sáu mươi thứ tiếng với mười sáu triệu bản trên thế giới. Cuốn sách liên tục nằm trong danh sách tác phẩm bán chạy nhất do New York Times và Sunday Times bình chọn.
Chưa dừng ở đó, Sapiens Lược sử loài người còn được các nhân vật nổi tiếng toàn cầu khen ngợi và khuyến khích độc giả tìm đọc. Tỷ phú Bill Gates không ngần ngại thể hiện sự tâm đắc bản thân dành cho quyển sách:
Điểm độc đáo ở Harari là ông tập trung vào sức mạnh của câu chuyện và huyền thoại để đưa mọi người lại gần nhau… Tôi muốn giới thiệu cuốn sách này cho bất cứ ai hứng thú quan tâm tới một cách nhìn đầy hấp dẫn và thú vị về lịch sử ban đầu của con người… Harari kể về lịch sử loài người theo một cách tiếp cận khiến bạn thật khó có thể đặt nó xuống.
Cùng với Bill Gates, Jared Diamond, người viết nên tác phẩm Súng, vi trùng và thép, cây bút kỳ cựu của tờ The Sunday Times, John Carey hay cựu tổng thống Mỹ Barack Obama cũng đưa ra lời tán thưởng.
Đây là một cuốn lịch sử toàn cảnh về loài người, từ độ cao 40,000 feet. Cuốn sách bàn về một số vấn đề cốt lõi đã giúp con người có thể xây dựng được nền văn minh kì diệu mà chúng ta vẫn cho là nghiễm nhiên này.
– Cựu tổng thống Mỹ Barack Obama
Tuy nhiên, bên cạnh cơn mưa lời khen từ giới chuyên môn và độc giả, Yuval Noah Harari cũng nhận lại nhiều ý kiến phản biện cho các luận điểm của mình. Chẳng hạn, Bill Gates từng nhận xét:
Tuy tôi rất thích Sapiens, song cuốn sách vẫn có nhiều điểm cần tranh cãi. Chẳng hạn, Harari muốn chứng minh rằng cuộc cách mạng nông nghiệp là một trong những sai lầm lớn nhất trong lịch sử loài người. Theo anh, cuộc cách mạng này đã giúp các nền văn minh phát triển, song ở cấp độ cá nhân, nếu chúng ta cứ giữ nguyên cuộc sống của những người săn bắt và hái lượm thì sẽ tốt hơn. Trong vai trò nông dân, con người phải làm việc vất vả hơn nhiều và đổi lại, chế độ ăn uống của họ lại kém hơn so với thời kỳ hái lượm. Các xã hội nông nghiệp cũng tạo ra thứ bậc trong xã hội, theo đó đại đa số phải lao động khổ cực và một thiểu số tinh hoa cai trị họ.
Dù thế nào, quá trình tiếp nhận của độc giả từ khắp nơi trên thế giới đã tạo nên đời sống sôi nổi cho tác phẩm Sapiens Lược sử loài người.
Dù thuộc thể loại sách khoa học tổng hợp, Sapiens Lược sử loài người đã thành công đánh tan mối e ngại về những kiến thức khô khan. Bằng giọng văn gần gũi, cách dẫn dắt thú vị và dẫn chứng sinh động, tác phẩm đã làm sống lại một tiến trình lịch sử đồ sộ mà nhân loại từng đi qua.
Hạnh Vi
