Thời thơ ấu là con thuyền ngược dòng thời gian tìm về với quá khứ đầy đau thương và cơ cực của Alexei, một cậu bé mồ côi cha từ tấm bé và phải sống dưới sự khắc nghiệt của cuộc đời trong suốt quá trình trưởng thành.
Macxim Gorky bằng tài năng của mình đã dệt nên một áng văn chương nhuốm đầy màu sắc đau buồn nhưng lại khơi dậy được trong tâm tưởng độc giả ánh sáng dịu kỳ của cái đẹp, Thời thơ ấu là mảnh vườn khô cằn của tuyệt vọng song lại không bao giờ vắng bóng những nụ hoa rực rỡ của niềm tin.
Cây bút của người cùng khổ và áng văn để đời Thời thơ ấu
Tìm về với những giá trị bất hủ được kiến tạo nên trong dòng chảy văn chương, bạn đọc bắt gặp vô vàn trang văn đã tạc vào lòng thế kỷ những dấu ấn sâu sắc, trong đó Thời thơ ấu qua ngòi bút sắc bén của Macxim Gorky cũng đã trở thành cái tên không thể không xướng lên trong hàng danh tác này.
Ông được xem là nhà văn kiệt xuất trong những năm đầu của thế kỷ XX và đã trở thành một dấu ấn khắc sâu trên trang sử vàng của nền văn học Nga, Macxim Gorky qua những danh tác bất hủ đã dệt nên một đường may tinh tế trên dải lụa văn học nước nhà mà không một đường chỉ nào có thể bắt kịp.
Xuất thân từ một gia đình làm nghề thợ mộc và phải chịu cảnh mồ côi từ năm mười tuổi, Macxim Gorky đã trải qua một tuổi thơ không mấy êm đềm nhưng bên cạnh ông vẫn luôn có bóng dáng hiền dịu của người bà luôn yêu thương và bảo bọc cháu mình hết mực, đó là niềm an ủi lớn nhất trong thời thơ ấu của nhà văn.
Vì vậy sau này khi bà cụ từ giã cõi đời, Macxim Gorky đã chìm trong bóng tối của đau thương với những suy nghĩ túng quẫn, ông bị ám ảnh bởi cái chết của bà mình và từng cố gắng tự vẫn nhưng không thành.
Từ đấy, sự ra đi của bà đã ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc đời nhà văn và trở thành vết thương không bao giờ đóng vảy trong lòng ông.
Vì thế khi đến với Thời thơ ấu, độc giả sẽ luôn có cảm giác chân thực đến nghẹt thở bởi hầu như những tình tiết từ tiểu thuyết đều là hiện thực mà Macxim Gorky đã từng trải qua, bóng dáng từ thuở nhỏ của ông ngả xuống in đậm lên từng trang văn làm nên một trường đoạn bất hủ.
Văn học và hiện thực là hai vòng tròn đồng tâm, vậy nên những trang văn của Thời thơ ấu chưa bao giờ ly khai khỏi thực tại tuy nhiên như thế không có nghĩa tiểu thuyết chỉ là những câu chuyện buồn tẻ về tuổi thơ của một đứa trẻ, ẩn sâu bên trong những thước phim quay chậm về thời thơ ấu ấy là cả một giá trị bất hủ về nghệ thuật và cuộc đời.
“Chưa bao giờ chúng tôi đọc trong văn học Nga một tác phẩm nào hay hơn cuốn THỜI THƠ ẤU của anh…Chưa bao giờ anh khéo sử dụng nghệ thuật của mình một cách thành thạo như thế.” – R.Rolăng
Thời thơ ấu là tấm gương sáng đặt giữa cuộc đời để từ đấy, độc giả vừa được thấy thấp thoáng bóng dáng mình nơi tác phẩm vừa cảm nhận được sự tù túng và ngột ngạt của xã hội nước Nga đương thời.
Thời thơ ấu là bức tranh phát họa quá khứ đau thương của nhà văn tài hoa
Tiểu thuyết qua lăng kính của cậu bé Alexei đã dẫn dắt người đọc tìm về với tuổi thơ cơ cực của đứa trẻ mồ côi cha từ tấm bé, đây là chuyến hành trình nhuốm đầy hơi thở đau thương đã hằn sâu vào kí ức của nhà văn.
Câu chuyện mở đầu bằng không khí ảm đạm trong cái chết của cha cậu bé Alexei, người đàn ông hiền từ và nhân hậu là trụ cột của cả gia đình nay đã nằm bình thản dưới nền nhà trong sự đau thương của rất nhiều người xung quanh.
“Bố tôi mặc quần áo trắng toát nằm trên sàn. Thâm hình bố tôi dài lạ thường, ngón chân xòe ra nom rất kì quái: hai bàn tay dịu dàng đặt yên lên ngực, nhưng ngón tay thì co quắp. Hai đồng xu đen tròn bằng đồng che kín cặp mắt tươi vui của bố tôi: khuôn mặt ấy vẫn hiền từ, nay tối sầm lại. Hai hàm răng nhe ra làm tôi sợ hãi.”
– Thời thơ ấu
Sau tang lễ của cha, gia đình Alexei ý thức được tình trạng kinh tế đang dần lâm vào bế tắc và họ buộc phải chuyển về nhà ngoại để đảm bảo được no ấm trong khoảng thời gian tới.
Tuy nhiên khi chuyển đến nơi này, Alexei phải tập thích nghi trước những trận đòn bạo lực và lời nguyền rủa mỗi ngày của người ông cộc cằn, thô lỗ, cậu bé vừa mất cha đã bị cuộc sống khắc nghiệt chèn ép đến đường cùng.
Sống trong căn nhà này, Alexei hàng ngày luôn phải chứng kiến những trận cãi vã của hai người cậu vì tranh chấp khối tài sản lớn và phải tập sống cho hài lòng ông mình để không chịu những trận đòn nhừ tử.
Người duy nhất còn đối xử dịu dàng với Alexei là bà ngoại, người thường chở che cho cậu trước những lần roi mây của ông vụt xuống và luôn kể chuyện cho Alexei nghe vào mỗi đêm trước khi ngủ, những câu chuyện của bà đã kết thành sợi dây hy vọng níu lấy tâm hồn thơ dại của cậu bé bên bờ vực sụp đổ trong xã hội khắc nghiệt này.
Không ai trên thế gian này có thể thay thế được vị trí của bà trong lòng Alexei, vậy nên sau này khi bà qua đời, cậu bé đã phải chịu một cú sốc lớn và điều đó đã gây ám ảnh tâm lý cho Alexei đến suốt cuộc đời.
Cuộc sống dưới chế độ Nga Hoàng qua điểm nhìn của một kiếp người nhỏ bé
Alexei trải qua những năm tháng ấu thơ không mấy êm đềm trong cuộc sống khắc nghiệt ở nhà ngoại, cậu bị nhấn chìm giữa sự ích kỷ của người thân và những lo toan vụn vặt về một ngày mai không biết bao giờ đến.
Chế độ Nga Hoàng đã đẩy cuộc sống của người nông dân vào vực sâu của bế tắc và khiến họ phải sống những tháng ngày chật vật khôn cùng, từng người giẫm đạp lên nhau để giành phần thắng về mình, dẫu những gì họ kiếm được từ người khác chẳng là bao nhưng trong thời buổi khó khăn như thế, nhiều một chút là an tâm một chút.
Cậu bé Alexei cứ như vậy mà lớn lên trong sự bảo thủ, ích kỷ của ông và tình thương yêu của bà còn mẹ cậu thì đi biệt suốt mấy năm, sau này bà trở về với người chồng mới và tâm tính cũng khác xưa rất nhiều.
Dưới chế độ Nga Hoàng, người dân vẫn còn giữ rất nhiều định kiến bảo thủ, điển hình như tư tưởng trọng nam khinh nữ, điều này dường như đã khắc sâu vào trong tâm hồn của mỗi người, vậy nên đàn ông có thể bạo hành gia đình thường xuyên và người phụ nữ ngoài việc im lặng chịu đựng thì không còn cách nào khác.
Alexei trong quãng đời thơ ấu đã chứng kiến rất nhiều lần ông đánh đập bà mình, sau này cậu còn thấy thêm việc mẹ bị cha dượng đánh đến ngất lịm nhưng lại không dám phản kháng, việc chịu đựng đã trở thành bản năng trong mỗi người phụ nữ sống dưới thời đại này.
Cuối cùng, ông bà cậu sau nhiều trận cãi vã đã quyết định sống ly thân và cuốn tiểu thuyết khép lại qua cái chết của người mẹ, Alexei bị ông đuổi ra khỏi nhà và từ đây, cậu đã chính thức bước vào đời với vô vàn nỗi đau hằn sâu trong tim.
Sóng gió cuộc đời hóa bình lặng trong đôi mắt trẻ thơ ở Thời thơ ấu
Những tưởng khi đối diện với tất cả thăng trầm trong tuổi thơ, ALexei phải cảm thấy cuộc đời mình quá đỗi bất hạnh và cố gắng tìm ra một cách phản kháng, một lối thoát nào đó khỏi số phận bế tắc.
Tuy nhiên, trái ngược với những tưởng tượng của độc giả, khó khăn qua đôi mắt trẻ thơ của cậu bé bỗng hóa trong veo đến lạ thường, ALexei đối với bất hạnh mình phải trải qua dường như chỉ xem là việc nhỏ bé không đáng để nhắc, bình tĩnh và thản nhiên đã trở thành bản năng của cậu bé này.
Nhiều nhận xét cho rằng Thời thơ ấu là cuốn tiểu thuyết sóng gió và nhuốm đầy buồn đau song qua ánh nhìn của nhân vật trung tâm, Thời thơ ấu lại khá bình lặng, phải chăng bởi Alexei đã trải qua quá nhiều nỗi đau để rồi khi lại phải đối đầu với biến cố tiếp theo lòng cậu đã không còn nổi gió hay vì những điều mà cậu bé đã trải qua đều là việc bình thường trong xã hội Nga Hoàng thời bấy giờ?
Thời thơ ấu không dùng suy nghĩ của một người đã trưởng thành để bắt đầu câu chuyện và xuất phát từ điểm nhìn của trẻ thơ, cách kể này vừa chân thực vừa lôi cuốn đã làm xiêu lòng không ít đọc giả, đó là một điểm đặc biệt góp phần giúp cho tiểu thuyết đứng vững trong hàng danh tác thế giới.
Vượt qua cả sự băng hoại của thời gian, Thời thơ ấu đã trở thành khúc ca bất hủ của năm tháng, nó lưu giữ lại tất cả ký ức của một kiếp người phù du cũng như chân dung trần trụi của xã hội Nga Hoàng thời bấy giờ, đó là một tác phẩm có ý nghĩa rất lớn đối với văn học Nga nói riêng và thế giới nói chung.
Diệu Uyển
