Trên bầu trời văn học Liên Xô những năm đầu thế kỉ XX, Sholokhov là cái tên mà mọi người không thể không nhắc đến bởi ông được xem là một trong những bậc văn hào vĩ đại nhất của xứ sở bạch dương lúc bấy giờ.

Nhà văn đại tài giành giải thưởng Nobel Văn học danh giá Sholokhov
Nhà văn đại tài giành giải thưởng Nobel Văn học danh giá Sholokhov

Thiên tiểu thuyết hùng vĩ Sông Đông êm đềm đã mang về cho Sholokhov giải thưởng Nobel Văn học danh giá năm 1965. Mặc dù từng vấp phải nhiều nghi vấn về quyền tác giả khi mới ra mắt song trải qua khoảng thời gian dài thẩm định và điều tra, tác phẩm đã được trả về đúng nơi thuộc về nó.   

Con đường văn chương không bằng phẳng của Sholokhov 

Sholokhov tên đầy đủ là Mikhail Aleksandrovich Sholokhov, sinh vào ngày 11 tháng 5 tại Kamenskaya, ông từng theo học phổ thông ở Moskva và nhưng lại bị gián đoạn vì Nội chiến Nga nên sau đó ông đầu quân cho quân đội khi chỉ mới mười ba tuổi.

Sholokhov bắt đầu sáng tác khi còn khá trẻ, ông cho ra đời tác phẩm đầu tiên là truyện ngắn Cái bớt vào năm mười chín tuổi. Năm 1922, sau khi nội chiến kết thúc thì nhà văn chuyển về thủ đô Moskva với mong muốn trở thành một nhà báo.

Khoảng thời gian đầu ở đó, ông phải kiếm sống bằng những công việc chân tay nặng nhọc song song với việc tham gia vào các lớp học ngắn hạn dành cho các nhà văn trẻ để rèn luyện thêm ngòi bút của bản thân.

Bức tượng của Sholokhov ở Nga
Bức tượng của Sholokhov ở Nga

Bốn năm sau, ông viết những dòng đầu tiên của bộ tiểu thuyết sử thi huyền thoại Sông Đông êm đềm, bộ sách xoay quanh cuộc sống của người Cossack được viết ròng rã trong gần mười bốn năm với tổng cộng là bốn tập.

Sholokhov viết Sông Đông êm đềm khi bản thân hai mươi mốt tuổi, người ta cho rằng ông còn quá trẻ để có thể viết nên những áng văn dày dặn như thế nhưng mặc cho dư luận bàn tán, nhà văn bỏ ngoài tai tất cả, không biện minh hay trách cứ, ông tiếp tục hoàn tất tác phẩm để đời của mình.

Hơn thế, nhờ có sự ủng hộ của các nhà văn lão thành như Maxim Gorky hay vị lãnh đạo tài ba Stalin, tác phẩm được phép in và phát hành rộng rãi, chính việc này đã đưa tên tuổi Sholokhov trở thành một trong những đại diện xuất sắc nhất của dòng văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa.

Năm 1925, cây bút tài năng bắt tay vào sáng tác một bộ tiểu thuyết đồ sộ khác, tác phẩm Đất vỡ hoang phản ánh phong trào tập thể hóa nông nghiệp ở nông thôn Nga.

Tiểu thuyết Đất vỡ hoang nổi tiếng của Sholokhov
Tiểu thuyết Đất vỡ hoang nổi tiếng của Sholokhov

Bộ tiểu thuyết đã phải mất gần ba mươi năm mới hoàn thành đủ hai tập khi bản thảo của tác giả bị thiêu hủy trong thời gian Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, Đất vỡ hoang được trao tặng Giải thưởng Lênin, giải thưởng cao nhất dành cho lĩnh vực Văn học và Nghệ thuật của Liên Xô.

Cuộc đời nhà văn gắn liền với những biến động thăng trầm của nước nhà

Khi chiến tranh thế giới lần II bùng nổ, cũng như nhiều nhà văn khác, Sholokhov tạm ngừng việc sáng tác các tác phẩm thời bình để chuyển sang viết về đề tài chiến tranh và khích lệ tinh thần các chiến sĩ Hồng quân.

Sholokhov đã sáng tác tiểu thuyết Họ đã chiến đấu vì Tổ quốc, viết về cuộc đời những người nông dân Nga phải đứng lên cầm súng để bảo vệ nước nhà, tập đầu tiên của bộ sách được ra đời trong chiến tranh nhưng tiếc thay, bản thảo sau đó lại bị thất lạc nên tác phẩm hiện tại chỉ còn lại vài chương rời rạc.

Poster bộ phim chuyển thể cùng tên của tiểu thuyết Họ đã chiến đấu vì tổ quốc của Sholokhov
Poster bộ phim chuyển thể cùng tên của tiểu thuyết Họ đã chiến đấu vì tổ quốc của Sholokhov

Dù thế, Họ đã chiến đấu vì tổ quốc vẫn được xem là một phát ngôn hùng hồn cho hàng triệu người lính và dân thường trên khắp hành tinh đã ngã gục hay chịu tổn thương, mất mát trong chiến tranh, những trái tim thực sự cao thượng mà không tội ác hay sự tàn bạo nào khuất phục được.

Sau khi hòa bình lặp lại, Sholokhov tiếp tục khai thác nhiều vấn đề nhức nhối thời bấy giờ khi cho ra đời tác phẩm Số phận một con người với câu hỏi lớn rằng, liệu nhân loại có thể vượt qua được thương tổn do chủ nghĩa phát xít gây nên để xây dựng một cuộc sống yên bình trong thời đại mới hay không.

“Cậu bé chạy đến và sánh bước bên cạnh bố. Tôi nhìn theo hai bố con hồi lâu.
Hai con người đã mất đi tất cả trong chiến tranh, không có nhà cửa, không gia đình. Cái gì đang chờ họ phía trước.”

Số phận một con người không xoay quanh chiến trường đẫm máu mà chủ yếu viết về những dư chấn nặng nề mà chiến tranh phi nghĩa để lại, song hành cùng với đó còn là nỗi ám ảnh giết chóc trong từng giấc mơ, nỗi sợ bị lãng quên ở xã hội mới.

Cả cuộc đời của Sholokhov là một chuyến hành trình chứng kiến và trải qua những cột mốc lịch sử quan trọng nhất, chính điều đó đã gián tiếp cấu thành nên một bộ óc thiên tài, một tầm nhìn rộng lớn và trái tim bao dung, nhân hậu luôn đồng cảm và trân trọng con người lao động hay những kiếp người khốn khổ.

Nhà văn vĩ đại Sholokhov
Nhà văn vĩ đại Sholokhov

Ông căm ghét chiến tranh và luôn sẵn sàng dùng ngòi bút đanh thép của mình vạch trần những góc khuất u tối ấy, Sholokhov ghi nhớ từ những cảnh tượng thiên nhiên hùng vĩ đến hình ảnh khói lửa bom đạn tàn phá nhà cửa, đất đai, ông tích góp tất cả rồi trải chúng ra trên trang giấy bằng con chữ của mình.

Năm 1967, nhà văn được phong danh hiệu Anh hùng Lao động Xã hội chủ nghĩa, Sholokhov mất tại Moskva ngày 21 tháng 2 ở tuổi bảy mươi chín.

Thiên tiểu thuyết sử thi hùng vĩ Sông Đông êm đềm của Sholokhov

Sông Đông êm đềm là bộ tiểu thuyết vĩ đại nhất của Sholokhov, tác phẩm đã đem lại cho tác giả giải thưởng Nobel Văn học danh giá, người ta thậm chí còn so sánh nó với tác phẩm Chiến tranh và Hòa bình của Lev Tolstoy vì độ tinh thông trong nhiều lĩnh vực và lượng kiến thức khổng lồ từ lịch sử được sử dụng.

Thiên tiểu thuyết kinh điển Sông Đông êm đềm của Sholokhov
Thiên tiểu thuyết kinh điển Sông Đông êm đềm của Sholokhov

Tác phẩm miêu tả giai đoạn từ năm 1912 đến năm 1922 tại hai bờ sông Đông ở một làng người Cossack ven sông và đồng thời cũng khắc trọn vẹn hành trình mười năm cuộc đời của nhân vật chính Gregori Melekhov.

Gregori Melekhov là con thứ hai trong một gia đình ông nội là người Cossack, bà nội là người Thổ Nhĩ Kỳ, ban đầu anh đem lòng yêu Aksinia, vợ người hàng xóm nhưng bị người thân ngăn cản, họ không muốn mối quan hệ này phát triển nên đã dạn hỏi và cưới Natalia cho Gregori.

Không cam lòng, Gregori và Aksinia cùng nhau bỏ đi biệt xứ khiến Natalia phải sống trong tủi nhục vì bị chồng mới ruồng bỏ, cô tự tử nhưng không chết và sống ở phía bên kia bờ sông Đông.

Sau đó, Gregori bị buộc đi lính để tham chiến vào Thế chiến thứ I, khi về phép, chàng đau lòng phát hiện vì hoàn cảnh cơ cực mà đứa con đầu lòng của anh và Aksinia đã mất đi, nàng thì lại dan díu với con trai chủ nhà. 

Một giai đoạn lịch sử mười năm được khắc họa sống động trong Sông Đông êm đềm
Một giai đoạn lịch sử mười năm được khắc họa sống động trong Sông Đông êm đềm

Gregori quay về cạnh Natalia và họ có với nhau một cặp sinh đôi thế nhưng, Gregori vẫn quyết định một lần nữa về bên Aksinia khiến Natalia vô cùng tuyệt vọng, nàng tìm đến bà lang để bỏ đi giọt máu của hai người và do mất máu quá nhiều, nàng ra đi.

Khoảng thời gian tiếp theo khi đã trải qua nhiều biến cố về chính trị, Gregori Melekhov bỏ trốn theo quân thổ phỉ, chàng muốn đem Aksinia đến một nơi khác thật xa nhưng nàng đã bị bắn chết trên đường đi. 

“Cùng với cái chết của Aksinia, chàng đã mất cả lý trí lẫn lòng dũng cảm xưa kia. Một cành cây gãy, một tiếng xào xạc trong rừng rậm, tiếng kêu của một con chim đêm, cái gì cũng làm chàng sợ hãi, luống cuống. Grigori phải ăn những quả dâu xanh, những thứ nấm nhỏ gì đó, ăn cả lá phi tử, người gầy rộc.”

Gregori rơi vào lầm lạc khi đi theo quân bạch vệ, phạm tội chống lại nhân dân và Tổ quốc, những ngày tháng đó khiến chàng phải sống sự dằn vặt, lạc lõng và đau khổ vì quyết định mình đưa ra.

Ấn bản khác của Sông Đông êm đềm
Ấn bản khác của Sông Đông êm đềm

Sự lưng chừng giữa những dòng xoáy xã hội đã khiến Gregori Melekhov không tìm được cho mình một con đường đi đúng đắn, không tìm thấy ý nghĩa của cuộc sống và khiến những người phụ nữ gắn bó với chàng phải chịu kết cục thảm thương.

Bản thân Gregori cũng rơi vào tình thế nguy hiểm khi mang trọng tội phản bội chính quyền để rồi sau cùng bên chàng cũng không còn một ai thân thích. Sông Đông tựa như một nhân chứng sống cho cuộc đời Gregori bất hạnh, vò võ vì cô đơn, hối hận, chán ghét tính chất vô nhân đạo của chiến tranh.

Gregori là nhân vật tiêu biểu cho tầng lớp trung nông trải qua nhiều lầm lạc về tư tưởng chính trị trong những năm tháng bão táp lịch sử, đó là con người chính trực, nồng nhiệt và dũng cảm, yêu làng xóm quê hương nhưng cũng có những mặt xấu như thô bạo, ít nhiều tàn nhẫn cùng tư hữu.

Tác phẩm kinh điển của Sholokhov
Tác phẩm kinh điển của Sholokhov

Ngoài những nhân vật giàu tính hiện thực, Sholokhov còn đưa vào Sông Đông êm đềm hình ảnh quê hương Nga tươi đẹp, nhiều tập tục truyền thống được thể hiện một cách sinh động, nhuần nhuyễn.

Tác phẩm với trên một trăm nhân vật diễn ra trong khoảng thời gian mười năm cùng khoảng không gian rộng lớn với những sự kiện lịch sử dồn dập nhưng lại được nhà văn liên kết vô cùng chặt chẽ.

Sông Đông êm đềm được chuyển thể thành bộ phim điện ảnh cùng tên năm 1930 và được xem là một trong những tác phẩm kinh điển của nền điện ảnh Nga. Hai bộ phim truyền hình cũng được ra đời sau đó vào năm 1957 và năm 1992.

Một phân cảnh trong bộ phim được chuyển thể từ Sông Đông êm đềm
Một phân cảnh trong bộ phim được chuyển thể từ Sông Đông êm đềm

Cuối cùng, dù hay được đặt lên bàn cân so sánh với các tác phẩm lớn về chiến tranh như Chiến tranh và hòa bình hay Chuông nguyện hồn ai nhưng Sông Đông êm đềm vẫn luôn khẳng định được giá trị thời đại kinh điển của mình trên văn đàn Nga nói riêng và văn đàn thế giới nói chung.

Nhìn vào thành quả lao động với những tác phẩm văn học, Sholokhov quả thật là một con người vĩ đại của nền văn chương nhân loại, ông đã dành trọn cuộc đời mình để cho ra đời nhiều tác phẩm kinh điển và để lại vô vàn bài học quý giá cho thế hệ sau.

Một trong những bức tượng của Sholokhov tại Nga
Một bức tượng khác của Sholokhov tại Nga

Và đến tận ngày nay, Sholokhov vẫn được xem là một trong những nhân vật đáng tự hào nhất của xứ sở bạch dương, hàng năm tại ngôi nhà mà ông từng sinh sống, người ta tổ chức lễ hội Mùa xuân Solokhov như một hoạt động văn hóa lớn, hoạt động này đã được duy trì trong suốt hai mươi năm qua.

Thanh Thảo