Số đỏ là một trong những tiểu thuyết làm nên tên tuổi của nhà văn Vũ Trọng Phụng, được xuất bản lần đầu tiên tại Hà Nội báo và in thành sách vào năm 1938.
Số đỏ xoay quanh cuộc đời của nhân vật chính Xuân Tóc Đỏ. Từ khi hắn chỉ mới là tên hạ lưu bỗng chốc đổi đời, nhảy vọt lên tầng lớp danh giá thời bấy giờ và từ đó Số đỏ nêu bật lên thói hư tật xấu của tiểu tư sản Hà thành với lối sống xa hoa đầy giả tạo.
Số đỏ hay lời mỉa mai sâu cay với sự lố bịch của cả một xã hội
Trước khi gây tiếng vang với giới mộ điệu, Số đỏ đã có một cuộc hành trình đầy trắc trở ở thời điểm ra mắt. Nổi tiếng là một nhà văn, nhà báo tôn trọng sự thật nhưng cũng vì thế mà chất văn của Vũ Trọng Phụng luôn bị người đời xem là thô lậu, trần trụi.
Số đỏ là một tác phẩm của sự phi lí và mâu thuẫn. Nhưng chỉ có những sự phi lí và mâu thuẫn đó, Vũ Trọng Phụng mới có đất dụng tài, lấy ngòi viết của mình rồi làm nổi bật lên sự thật của những điều phi lí đó.
Không chỉ riêng Số đỏ mà các tác phẩm khác của ông cũng bị cấm lưu hành tại cả Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa lẫn Việt Nam Thống Nhất. Phải mất gần sáu thập kỉ, tên tuổi và tài năng văn chương của Vũ Trọng Phụng mới có thể sống lại để vang danh trong văn đàn văn học Việt Nam hiện nay.
Khi đọc Số đỏ, ta phải hiểu được tình hình xã hội thời trước giải phóng với những thói ăn không ngồi trốc của tầng lớp giàu có, thì mới thấm thía được mặt trái mà Vũ Trọng Phụng muốn truyền tải.
Nhưng thay vì trực tiếp nêu quan điểm của mình, ông đã mượn vai của thằng Xuân Tóc Đỏ. Một thằng ất ơ, không ra gì lại hay ra vẻ trưởng giả học làm sang, để lấy đó làm điểm tựa mà đào sâu vào cái chế độ phong kiến thối nát và cười mỉa vào nó.
Ở Số đỏ, Vũ Trọng Phụng đã nêu bật lên tấn trò đời của các nhân vật còn là những diễn viên đại tài, diễn với đời, diễn với người, diễn với chính bản thân mình.
“… Cứ ỡm ờ mãi!
Xin một tị! Một tị tỉ tì ti thôi!
Khỉ lắm nữa!
Lẳng lơ thì cũng chẳng mòn…”
Xuân Tóc Đỏ xuất hiện một cách vô cùng dân dã, gần gũi mà có thể nói là quá đỗi chân thực đến mức lẳng lơ. Mở đầu bằng việc hắn cố gắng tán tỉnh chị hàng mía và toan cướp giật ái tình về phía mình.
Gọi hắn là Xuân Tóc Đỏ, nhưng đúng là tên hắn đỏ thật. Bằng cái cách hắn vô tình lọt vào mắt xanh của bà Phó Đoan cũng đủ để biết số hắn ăn may thế nào. Từ một thằng chuyên trèo cây hái sấu, quảng cáo thuốc lậu, nhặt banh ở sân quần vợt đến con rể quyền quý của một danh gia vọng tộc.
Xuân Tóc Đỏ may mắn là thật. Nhưng sự may mắn của hắn không phải ngẫu nhiên mà nằm ở cái tài bắt trọn điểm yếu và sắp xếp chúng dựa vào ham muốn của bậc thượng lưu.
Cuộc đời của Xuân Tóc Đỏ sang trang mới là khi hắn rình mò một người phụ nữ rồi bị bắt nhưng may mắn là được bà Phó Đoan hai đời chồng bảo lãnh cho. Rồi bà giới thiệu cho Xuân vào tiệm may Âu hóa, nhờ đó mà hắn có cơ hội bước chân tham gia vào công cuộc cải cách xã hội.
“Số Đỏ tập trung cao độ thể hiện sự dị dạng của con người trong một xã hội đang tư sản hóa cuối mùa.”
Ai mà ngờ được một thằng đầu đường xó chợ như Xuân, mồ côi cha mẹ, ma cà bông, lớn lên bằng nghề bán phá sa, làm lính chạy cờ hiệu trong rạp hát, nhờ ơn của bà Phó Đoan mà một bước lên tiên, trở thành ông Đốc tờ Xuân vang danh lừng lẫy hay thậm chí là vĩ nhân cứu quốc và được phong tặng Bắc đẩu bội tinh.
Xuyên suốt hai mươi chương của Số đỏ, Vũ Trọng Phụng đã từng bước hoàn thành bức tranh châm biếm của xã hội đương thời với những trò lố lăng, kệch cỡm. Ta có thể thấy được bản chất của đồng tiền và danh vọng đã làm băng hoại các giá trị đạo đức truyền thống vốn có.
“Xuân Tóc Đỏ thì còn đứng lại, hai tay gãi sườn nhìn mọi người một cách trịnh thượng, nhìn phòng giam một cách thản nhiên. Nó bĩu mồm nói: Nước mẹ gì ! Bóp với chả bóp ! Phòng giam thì bằng cái lỗ mũi ! Rõ chả biết xấu !
Lão thầy số giương to hai con mắt:
Có xấu cái đếch ông đây này !
Xuân Tóc Đỏ phân vua ngay với mọi người:
Ê ! ê ! Rõ thối chửa ! Người ta bảo mình đâu nào ! Người ta bảo nhà nước chứ !”
Dưới kĩ năng viết trào phúng cũng như lối viết hài hước của Vũ Trọng Phụng, Số đỏ đã tạo nên những tiếng cười sảng khoái cho độc giả nhưng sau những nụ cười đó lại là một hương vị đắng ngắt trước cách hành xử của những người trong gia đình và đồng thời cũng là nạn nhân của tấn trò đời.
“Số đỏ làm cho người đọc cười theo nhiều kiểu. Cười vì cái sự hài hước trong văn của Vũ Trọng Phụng, cười cái sự tình nhố nhăng lộn xộn của gia đình cụ cố Hồng, hay cũng là cười mỉa, cười thẳng mặt cái chế độ phong kiến thối tha, chạy theo cái danh và đồng tiền.”
Trong Số đỏ, Vũ Trọng Phụng đã nêu bật lên những tính cách khác người và chơi trội của gia đình cụ cố Hồng. Điều đặc biệt là không chỉ những nhân vật nam mà thậm chí những nhân vật nữ như bà Phó Đoan, cô Tuyết hay cô Hoàng Hôn đều sở hữu tính nết hư hỏng, không nên có ở một người phụ nữ.
Họ là những con người suy đồi đạo đức và thiếu mất nét đẹp thuần túy thường thấy của người con gái Việt Nam.
Không chỉ dừng lại ở đó, Số đỏ còn xây dựng những hình tượng nhân vật phụ cũng hết sức lố bịch. Những ông bạn thân của cụ cố Hồng với trên áo khoe mẽ thật nhiều huy chương đến những cô cậu Âu hóa đang cười tình với nhau, ghen tuông nhau, bình phẩm nhau.
Có lẽ, đây chính là hình tượng chung được lấy cảm hứng từ hiện thực của xã hội thời ấy, những nguyên bản thối nát ở đời thực
Vũ Trọng Phụng và ông hoàng của lối văn hiện thực châm biếm
Vũ Trọng Phụng có thể được xem là viên ngọc báu của giới văn chương Việt Nam nhờ Số đỏ, Giông tố, Dứt tình, Trúng số độc đắc và một số tác phẩm khác. Không chỉ bởi tài năng mà còn bởi con mắt thấu sự tình, sự đời của ông.
Được xem là Balzac của đất Việt bởi giọng văn trào phúng của mình, tuy nhiên những yếu tố về tình dục và phong cách tả chân thực, Vũ Trọng Phụng cũng đã từng phải hầu tòa với tội tổn thương phong hóa do chính quyền thực dân Pháp kết án.
“Số đỏ, đấy là một tác phẩm tuyệt vời. Nó chứng minh khả năng tưởng tượng rất phong phú của nhà văn mà là nhà văn trẻ. Sở dĩ Vũ Trọng Phụng có được trí tưởng tượng ghê gớm như vậy là do ông viết Số đỏ khi còn rất trẻ. Trí tưởng tượng là ưu thế của tuổi trẻ.
Khi đã sống quá dày dạn thì trí tưởng tượng sẽ mất dần đi, tôi cũng thế. Tôi chắc chắn là không viết được cái gì như Vũ Trọng Phụng. Vũ khí của ông là trí tưởng tượng và cũng là tuổi trẻ, còn vũ khí của tôi có lẽ là… một phong cách đa dạng bao gồm nhiều yếu tố khác nhau”
Thuở nhỏ, ông may mắn được hưởng chế độ giáo dục toàn quyền mới của Pháp, chính vì vậy mà Vũ Trọng Phụng vô cùng thần tượng nền văn hóa phương Tây nói chung và nền văn hóa Pháp nói riêng. Ông cũng là một trong những nhà văn tích cực truyền bá văn học theo chữ Quốc ngữ.
Vũ Trọng Phụng xuất bản cuốn tiểu thuyết mang tên Chống nạng lên đường trên tờ Ngọ báo và sau có viết thêm nhiều truyện ngắn, nhưng không mấy được chú ý.
Chỉ khi đến năm 1936, ngòi bút tài hoa của ông bắt đầu nở rộ khi chỉ trong vòng một năm mà có đến tận bốn tập tiểu thuyết bao gồm Giông tố, Số đỏ, Vỡ đê và Làm đĩ lần lượt đăng lên khắp mặt báo.
Trong đó, Số đỏ là xuất sắc nhất và cũng là tác phẩm thành công rực rỡ của sự nghiệp văn chương Vũ Trọng Phụng. Tuy nhiên, tài hoa và bạc mệnh, Vũ Trọng Phụng mất khi chỉ vừa mới 27 tuổi vì bệnh lao.
Từ tiểu thuyết cho đến chuyển thể thành phim và ấn phẩm ca nhạc
Ra đời cách đây rất lâu nhưng Số đỏ chưa bao giờ nguôi sức hút của nó, không chỉ riêng với người yêu văn học mà còn đối với những người trẻ.
Hơn ba thập kỉ về trước, một bộ phim điện ảnh cùng tên Số đỏ cũng ra đời. Bộ phim vô cùng thành công và được đón nhận nồng hậu vì đã lột tả chân thực được những gì mà tiểu thuyết Số đỏ muốn truyền tải.
Thậm chí, những câu nói của các nhân vật trong phim cũng trở thành câu cửa miệng của mọi người.
“Biết rồi, khổ lắm, nói mãi!”
Và mới đây nhất là sản phẩm âm nhạc của ca sĩ Jun Phạm mang tên Đây là một bài hát vui cũng lấy cảm hứng từ Số đỏ, với âm nhạc bắt tai và lối diễn tài tình hài hước của dàn nghệ sĩ Việt cũng là một điểm cộng vô cùng to lớn.
Từ tiểu thuyết, phim ảnh, âm nhạc Số đỏ vẫn vẹn nguyên giá trị tuyệt vời của nó như thuở mới sơ khai. Châm biếm, giễu cợt nhưng trong đó là một nỗi niềm sâu thẳm của con người chứng kiến một xã hội cũ đang dần suy thoái và đi đến hồi kết.
Đông Nghi
